Dit seizoen boog Het Filosofisch Kwintet over woorden waarmee we worstelen. In vijf afleveringen probeerden we de termen 'vrijheid', 'verbinding', 'elite', 'authenticiteit' en 'diversiteit' opnieuw betekenis te geven. Op deze pagina hebben we alle lees- en kijktips voor je verzameld.
Op straat en in de politiek wordt het begrip vrijheid te pas en te onpas gebruikt. Maar wat is vrijheid precies? Hoe is het begrip in de loop der jaren veranderd, en kunnen we eigenlijk wel met vrijheid omgaan? In de eerste aflevering van Het filosofisch kwintet gaat het over vrijheid.
Leestips
Als kind leefde Alicja Gescinska in onvrijheid, in het communistische Polen. Na de vlucht naar België, in het vrije Westen, ontdekte ze dat die belofte van vrijheid ook een valse belofte kan zijn. Want wat als je tussen het prachtige speelgoed staat, maar niets kan kopen?
In een uitgebreid opiniestuk schrijft Sander van Walsum, redacteur bij de Volkskrant, over de manier waarop Nederlanders met regels en vrijheid omgaan. De burger is volgens hem medeverantwoordelijk om de boel in goede banen te leiden. Regels zijn daar niet altijd bij nodig.
Filosoof Tinneke Beeckman, te gast in onze aflevering, schreef in haar column in De Standaard naar aanleiding van de verkiezingsuitslag van de Europese Verkiezingen over de balans tussen individuele rechten en maatschappelijke noodzaak. Welke grenzen gelden daar, en hoe speelt vrijheid daarbij een rol?
Ieder van ons moet optimaal produceren, optimaal concurreren en optimaal consumeren. Zo wordt, in deze hypermoderne tijd van de vrije markt, de zin van het leven gedefinieerd. Lees bij Trouw een fragment uit het boek Het Goede Leven en de Vrije Markt, van Govert Buijs, Ad Verbrugge en Jelle van Baardewijk. Het won onlangs de Socrates Wisselbeker voor beste filosofieboek van het jaar.
Op dit moment is Beeckman bezig met een boek over Machiavelli. Een goede leestip van haar is dan ook zijn boek Discorsi, Gedachten over staat en politiek.
Een ander boek dat volgens Beeckman 'een geweldige visie is op republikeinse vrijheid', is het boek Liberty before liberalism van Quentin Skinner. Beeckman noemt het 'een lezing die vanuit een interessante insteek het debat over vrijheid op een aantal vlakken op scherp zet.'
Van Baardewijk tipt om te lezen over vrijheid Grundlinen der Philosophie des Rechts van de filosoof Hegel. 'Lees vooral paragraaf 5, 6 en 7, een klein stukje maar! Hegel leefde in de hoogtijdagen van de Verlichting en Romantiek. Hij heeft als geen ander de moderniteit begrepen. Wat denkers als Elias, Foucault of Taylor daarover zeggen is ondenkbaar zonder Hegel. En het leuke aan Hegel is, hij heeft vaak maar vijf pagina’s nodig waar anderen een heel boek gebruiken. Het is ongelooflijk!'
Kijktips
In de 2Doc kort: Balling zien we het verhaal van de Chinese dichter en uitgever Bei Ling, in Taiwan. Hij leeft daar in ballingschap, nadat zijn kritische gedichten een te grote doorn in het oog van China werden. Hoewel vrij, voelt hij zich eenzaam. Kijk de 2Doc kort.
Is de mogelijkheid om te doen en laten wat je wil inderdaad vrijheid? Of zijn we beperkt door een genenpakket en omgeving die we niet zelf hebben gekozen, vraagt kunstenaar en schrijver Raoul Martinez zich af. Kijk zijn Brainwash Talk over de grenzen aan de vrijheid.
Hoewel Tinneke Beeckman nu vooral bezig is met Machiavelli, verdiepte ze zich eerder jaren in de grootste denker die Nederland ooit voortbracht: Spinoza. Hij leert haar niet alleen om te gaan met alledaagse beslommeringen, maar vooral te leven in ware vrijheid. Kijk haar Brainwash Talk.
'Alle mensen worden broeders.' Er is moeilijk een positiever begrip te bedenken dan verbinding. Toch lijkt het een marketingterm geworden, een politieke dooddoener in een tijd waarin polarisatie en segregatie toenemen. Maar wat is verbinding precies? Waarmee voelen we ons verbonden en waardoor zijn we dat kwijtgeraakt? En heeft verbinding ook een keerzijde?
Leestips
Schrijver en theatermaker Johan Fretz kon het woord "verbinding" niet meer horen. Het roepen van verbinding klinkt mooi, maar werkt vaak averechts. Het is een politieke dooddoener geworden. Gelukkig heeft Fretz een alternatief. Lees verder bij Brainwash.
Natuurlijk wil Mark Zuckerberg winst maken met Facebook, maar Olaf Tempelman ziet in hem vooral een utopist, die meent dat een wereld waarin iedereen verbonden is een betere wereld is. Alleen: dat visioen ontspoort bij gebrek aan tegenkrachten, stelt Tempelman in de Volkskrant.
Het creëren van meer verbinding in de samenleving is een grote uitdaging op zich, volgens Gerben Welling. Of de politiek in het aanbrengen van meer verbinding deze leidende rol kan en moet spelen is de grote vraag. Lees verder.
Dagelijks worden tegenstellingen (Links! Rechts!) tot in het absurde uitvergroot. Deze polarisatie maakt een zinnig publiek debat haast onmogelijk. Een nieuw soort nieuws kan helpen deze tegenstellingen te overbruggen, schrijft Rob Wijnberg op De Correspondent.
Kijktips
In de 2Doc kort: Dansend Teheran zien we het verhaal van de dansende Maedeh Hojabri (17). Dansen is in Iran verboden, dus danst Maedeh thuis. Ze laat haar dansjes zien op Instagram en heeft een grote schare fans. Maar dan wordt ze gearresteerd. Als protest plaatsen allerlei mensen filmpjes van hoe zij dansen. Hoe dansen verbindend werkt.
Hoe verschillend we ook zijn, toch kunnen we samenleven. Antropoloog Margaret Mead heeft met haar onderzoek overal ter wereld het zelfbeeld van de westerse mens radicaal veranderd. Ook dat van antropoloog Jitske Kramer. Zij houdt een vlammend pleidooi voor verbinding.
Het oosten en het westen zullen nooit te verenigen zijn, kreeg imam Khalid Benhaddou als kind te horen. Sindsdien, hoe moeilijk het ook is, zoekt hij naar verbinding, naar nuance. Want de frictie in onze samenleving is geen botsing van beschavingen of culturen, zoals vaak beweerd wordt, maar een botsing van onwetendheid.
‘De elite’: noodzakelijke voorhoede van de samenleving, of vijand van ‘het volk’? Op dit moment is moeilijk een negatiever bijvoeglijk naamwoord te bedenken dan elitair. Het lijkt een marketingterm te zijn geworden voor iedere politicus of bestuurder die namens ‘het volk’ zegt te spreken. Maar bestaat ‘de elite’, en zo ja, wie maakt er dan deel van uit? En wat is dan ‘het volk’, en wie maakt daar dan deel van uit?
Leestips
Alicja Gescinska was een publieke intellectueel. Ze schreef boeken, verscheen in televisieprogramma's, waaronder ook Het filosofisch kwintet, en werd zelfs genomineerd voor het beste filosofieboek van het jaar - de Socratesbeker. Ze werd gevraagd de Vlaamse politiek in te gaan. Columnist voor NRC Floor Rusman is blij dat zij als filosoof en denker de sprong waagde naar de politieke elite: 'Goed dat iemand vuile handen wil maken.'
We breken ons het hoofd over de vraag waarom de burger wereldwijd zo boos is. Eén ding staat vast: de gewone man en vrouw willen zich bevrijden van de elites. Maar wat komt daarna? Niet in staat tot het verzinnen van een toekomst wordt het verleden afgestoft, schrijft Alessandro Baricco in De groene amsterdammer.
Anders dan tot pakweg het einde van het vorige millenium onderscheidt de nieuwe elite zich tegenwoordig met cultureel kapitaal, schrijft hoogleraar planologie Elizabeth Currid-Halkett. NRC sprak met haar over de podcast-luisterende, havermelk-drinkende, yoga-elite, en de manier waarop deze elite nu status laat zien. 'Het gaat niet meer om materiële goederen.'
De Britse krant The Guardian schrijft over een onderzoek waaruit bleek dat een groot deel van de meest invloedrijke figuren in Groot-Britannië afkomstig is van slechts een paar privéscholen.
Sarah de Lange tipte ons de podcast Talking Politics waarin Jan-Werner Müller, politiek wetenschapper aan het perstigieuze Princeton, uitleg geeft over populisme en de tegenstelling tussen elite en volk. Luister de podcast hier.
Onlangs publiceerde het SCP 'Denkend aan Nederland'. Veel Nederlanders geven aan dat zoiets bestaat als "de Nederlandse identiteit". Het SCP vroeg wat ze hieronder verstaan. Daarbij wordt ook gekeken naar verbondenheid, en verschillen tussen sociale groepen. Lees het rapport op de website van het SCP.
Vorig jaar was Kim Putters ook al te gast bij Het filosofisch kwintet. In het gesprek dat we voorafgaand aan de opname in dat jaar hadden, beschreef hij de behoefte aan een nieuwe voorhoede. Lees het gesprek terug.
In Onbehagen, een serie van VPRO en Human, onderzoekt Bas Heijne waarom de idealen van onze beschaving steeds verder onder druk komen te staan. Hij spreekt onder meer met David Van Reybrouck, die pleit voor beter populisme, in plaats van minder populisme.
Kijktips
Sarah de Lange tipte ons ook deze TEDTalk van Jonathan Mijs, die aan Harvard les geeft, en onderzoek doet naar populisme, ongelijkheid en meritocratie. Uit zijn onderzoek blijkt dat hoe groter de afstand tussen de armen en rijken, hoe minder we geven om ongelijkheid. Maar, als gelijkheid het doel is waar we naartoe willen werken, moeten we een brug slaan over die kloof. Kijk de talk van Mijs.
In Onbehagen, een serie van VPRO en Human, onderzoekt Bas Heijne waarom de idealen van onze beschaving steeds verder onder druk komen te staan. Bekijk het hele interview dat hij had met David Van Reybrouck. Iets sneller door de 74 minuten? Bekijk hier de hoofdstukken van de video.
Een authentieke dorpsstraat, authentieke Parmaham, of een authentieke Fransman. We hunkeren naar authenticiteit en we willen origineel zijn, maar tegelijkertijd willen we ook ergens bij horen. Gaat dat wel samen? Hoe bepaal je wat authentiek is? En wat is de zin van de zoektocht?
Leestips
Het gaat er in de politiek steeds meer om dat je als politicus authentiek overkomt. Wat je te vertellen hebt, is minder belangrijk, lijkt het. In de Volkskrant vertelt Maarten Doorman meer over de obsessie met authenticiteit. Lees het interview.
En om dan zo'n authentieke leider te worden zijn er talloze cursussen authentiek leiderschap. NRC -redacteur Floor Rusman dook in de paradoxale wereld: volg een uniform stappenplan en word autonoom en origineel. 'Met het concept authenticiteit valt geld te verdienen.'
Dat je als politicus authentiek moet zijn, maakt ook dat je het publiek kunt vragen wie zij als meest authentieke politieke leider zien. EenVandaag deed zo'n onderzoek, en ontdekte dat ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers en SP-fractievoorzitter Lilian Marijnissen eerder dit jaar het meest authentiek bleken. Tunahan Kuzu en Rob Jetten waren het minst authentiek.
Op Instagram kun je de zoektocht naar authenticiteit prachtig in beeld brengen. Liesbeth Rasker - 46.000 volgers - laat zien hoe iedereen - in een industrie die draait om het delen van de mooiste foto - elkaar nadoet. Oordeel zelf.
Eerder dit jaar zond NPO 3 Pretty & Single uit: een datingshow waarbij het draait om imperfectie en 'echt' zijn: zonder make-up. Presentatrice Nienke Plas wordt geroemd om haar directe video's op YouTube. Trouw sprak met haar. Het programma van KRO-NCRV kijk je bij NPO 3.
Veel bedrijven en instellingen streven tegenwoordig naar diversiteit. Maar wat betekent dat woord nu echt? Gaat het alleen om selecteren op uiterlijke kenmerken, of gaat het om het omarmen van onderlinge verschillen? En hoe komen we tot diversiteit?
Leestips
Historica Els Kloek maakte twee boeken over vrouwen in de geschiedenis, is samensteller van de vrouwencanon, maar vindt het eigenlijk niet goed om vrouwen zo apart te zetten. Ze houdt niet van activistische wetenschap, ook niet als het over diversiteit gaat. Floor Rusman sprak met haar voor NRC.
NRC onderzocht hoe divers de Nederlandse reclames zijn. Conclusie: het aantal witte mensen daalt. Maar of het nou diverser wordt... Eigenlijk ben je als acteur echt een hit als je een afro hebt, en een lichte tint, bleek uit het onderzoek.
De NOS onderzocht in hoeverre grote supermarktketens kansen grijpen bij een steeds diverser wordend publiek. Zo biedt Suikerfeest enorme kansen, maar lijken de supermarkten maar mondjesmaat daarmee aan de slag te gaan.
Uit onderzoek van de Universiteiten van Utrecht en Amsterdam blijkt dat 'Nieuwe Nederlanders' nog altijd significant meer sollicitatiebrieven moeten sturen, voordat ze worden uitgenodigd. Daarmee lijkt het advies van premier Mark Rutte uit 2015 ("Ze moeten zich invechten") niet altijd mogelijk. Lees verder bij Trouw.
'De politieke correctheid rondom diversiteit zorgt ervoor dat we geloven dat diversiteit goed en makkelijk is,' zegt diversiteitsonderzoeker Meir Shemla van de Rotterdamse Erasmus Universiteit in de Volkskrant. Maar in groepen die divers zijn, moeten we heel hard werken om ze goed te laten functioneren. Totdat we die realiteit inzien, maken we het onszelf juist moeilijker om de vruchten te plukken van diversiteit.' Is diversiteit dan wel altijd gewenst?
Kijktips
De aanvoerder van het Amerikaanse vrouwenvoetbalelftal, Megan Rapinoe, heeft een boodschap voor Trump: je boodschap sluit mensen uit. Ze benoemt dat zijn slogan 'Make America Great Again' appeleert aan een tijd waarin Amerika voor een groep heel mooi was, maar zeker niet voor iedereen. Bekijk haar betoog op facebook bij CNN.
Overal waar we kijken delen we mensen in hokjes in, en worden we ingedeeld in hokjes. In de aflevering van Het filosofisch kwintet roepen de gasten op tot het kijken voorbij stereotypes. De Deense tv-zender TV 2 maakte dit filmpje om te laten zien dat we meer gemeen hebben dan we denken.
Eigenlijk wilde schrijver en documentairemaker Emma Lesuis het er niet meer over hebben, over kleur en diversiteit. Vanwege de kritiek die ze dan kan verwachten en omdat iedereen een beetje moe lijkt van het onderwerp. Toch zet ze in haar Brainwash Talk het ongemak opzij, zodat kinderen die over vijftien jaar opgroeien dat zonder krassen kunnen doen.
Een 'totale podcastfanaat' mailde ons met de vraag of we Het filosofisch kwintet niet konden uitbrengen als podcast. We vroegen twee medewerkers van Human het eens te testen. De één maakte een lange wandeling met de aflevering in zijn oor, de ander probeerde het tijdens het koken. Conclusie: met een paar kleine aanpassingen moet dat mogelijk zijn.
Niet veel later was hij daar: de podcast van Het filosofisch kwintet. Luister seizoen 2018 en 2019 nu tijdens het koken, in de trein, op de fiets, of tijdens een lange wandeling.