In tijden van coronacrisis blijkt ook onze vrijheid niet zo vanzelfsprekend als we denken. Moeten we verder kijken dan onze eigen belangen? In ‘Het filosofisch kwintet’ besprak presentator Clairy Polak vorige zomer het begrip vrijheid, een woord waarmee we worstelen.
Op straat en in de politiek wordt het begrip vrijheid te pas en te onpas gebruikt. Maar wat is vrijheid precies? Hoe is het begrip in de loop der jaren veranderd, en kunnen we eigenlijk wel met vrijheid omgaan? In de eerste aflevering van Het Filosofisch Kwintet gaat het over vrijheid.
Corona
Woorden stellen ons in staat de wereld te begrijpen, woorden kunnen ons ook in verwarring brengen. In zijn negende seizoen bespreekt Het Filosofisch Kwintet woorden waarmee we worstelen. Woorden waarmee marketeers, politici en bestuurders aan de haal zijn gegaan. Begrippen die werden beroofd van hun oorspronkelijk betekenis en zo vaak en lang zijn gebruikt dat ze hun waarde of inhoud verloren.
Gasten in deze aflevering
Casper Thomas
Casper Thomas is redacteur bij De Groene Amsterdammer en correspondent Washington voor Het Financieele Dagblad. In 2018 verscheen zijn boek De Autoritaire Verleiding, over de opmars van de antiliberale wereldorde, gebaseerd op onderzoek en reportage in Rusland, Turkije, Hongarije, India en de VS. Eerder deed hij voor de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid onderzoek naar de oorzaken van de financiële crisis.
Tinneke Beeckman
Tinneke Beeckman is filosoof en columnist voor de Vlaamse krant De Standaard. Beeckman promoveerde aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB) met een proefschrift over Sigmund Freud en Friedrich Nietzsche. Eerder verscheen van haar hand Door Spinoza’s lens (2012) en Macht en Onmacht (2015). Op dit moment werkt Beeckman aan een boek over Machiavelli en vrijheid.
Lees hier het gesprek dat wij voorafgaand aan de uitzending met Beeckman hadden.
Jelle van Baardewijk
Jelle van Baardewijk is filosoof aan de faculteit sociale wetenschappen en Centrum Èthos van de Vrije Universiteit. Daarnaast is hij lector bedrijfsethiek op de Hogeschool Rotterdam. Voor zijn proefschrift onderzocht hij de mogelijkheden voor een ethisch verantwoorde inrichting van de studie bedrijfskunde. Van Baardewijk ontving in 2019 de Socrates Wisselbeker voor het beste Nederlandstalige filosofieboek, Het Goede Leven en de Vrije Markt dat hij samen met Govert Buijs en Ad Verbrugge schreef.
Lees hier het gesprek dat wij voorafgaand aan de uitzending met Van Baardewijk hadden.
Philipp Blom
Stamgast deze serie is wederom Philipp Blom. De Duits-Nederlandse historicus en romanschrijver studeerde in Wenen en Oxford. Van zijn hand verscheen onder meer het boek Wat op het spel staat. Verder publiceert hij onder meer in The Times Literary Supplement, The Independent, Frankfurter Allgemeine Zeitung en Die Zeit.
Lees hier het gesprek dat wij voorafgaand aan de uitzending met Blom hadden.
Onderzoek "vrijheid" verder
Leestips
Als kind leefde Alicja Gescinska in onvrijheid, in het communistische Polen. Na de vlucht naar België, in het vrije Westen, ontdekte ze dat die belofte van vrijheid ook een valse belofte kan zijn. Want wat als je tussen het prachtige speelgoed staat, maar niets kan kopen?
In een uitgebreid opiniestuk schrijft Sander van Walsum, redacteur bij de Volkskrant, over de manier waarop Nederlanders met regels en vrijheid omgaan. De burger is volgens hem medeverantwoordelijk om de boel in goede banen te leiden. Regels zijn daar niet altijd bij nodig.
Filosoof Tinneke Beeckman, te gast in onze aflevering, schreef in haar column in De Standaard naar aanleiding van de verkiezingsuitslag van de Europese Verkiezingen over de balans tussen individuele rechten en maatschappelijke noodzaak. Welke grenzen gelden daar, en hoe speelt vrijheid daarbij een rol?
Ieder van ons moet optimaal produceren, optimaal concurreren en optimaal consumeren. Zo wordt, in deze hypermoderne tijd, bij de vrije markt, de zin van het leven gedefinieerd. Lees bij Trouw een fragment uit het boek Het Goede Leven en de Vrije Markt, van Govert Buijs, Ad Verbrugge en Jelle van Baardewijk. Het won onlangs de Socrates Wisselbeker voor beste filosofieboek van het jaar.
Kijktips
In 2Doc Kort: Balling zien we het verhaal van Chinese dichter en uitgever Bei Ling, in Taiwan. Hij leeft daar in ballingschap, nadat zijn kritische gedichten een te grote doorn in het oog van China werden. Hoewel vrij, voelt hij zich eenzaam. Kijk de 2Doc Kort.
Is de mogelijkheid om te doen en laten wat je wil inderdaad vrijheid? Of zijn we beperkt door een genenpakket en omgeving die we niet zelf hebben gekozen, vraagt kunstenaar en schrijver Raoul Martinez zich af. Kijk zijn Brainwash Talk over de grenzen aan de vrijheid.
Hoewel Tinneke Beeckman nu vooral bezig is met Machiavelli, verdiepte ze zich eerder jaren in de grootste denker die Nederland ooit voortbracht: Spinoza. Hij leert haar niet alleen om te gaan met alledaagse beslommeringen, maar vooral te leven in ware vrijheid. Kijk haar Brainwash Talk.
Leestips van onze gasten
Op dit moment is Beeckman bezig met een boek over Machiavelli. Een goede leestip van haar is dan ook zijn boek Discorsi, Gedachten over staat en politiek.
Een ander boek dat volgens Beeckman 'een geweldige visie is op republikeinse vrijheid', is het boek Liberty before liberalism van Quentin Skinner. Beeckman noemt het 'een lezing die vanuit een interessante insteek het debat over vrijheid op een aantal vlakken op scherp zet.'
Van Baardewijk tipt om te lezen over vrijheid Grundlinen der Philosophie des Rechts van de filosoof Hegel. 'Lees vooral paragraaf 5, 6 en 7, een klein stukje maar! Hegel leefde in de hoogtijdagen van de Verlichting en Romantiek. Hij heeft als geen ander de moderniteit begrepen. Wat denkers als Elias, Foucault of Taylor daarover zeggen is ondenkbaar zonder Hegel. En het leuke aan Hegel is, hij heeft vaak maar vijf pagina’s nodig waar anderen een heel boek gebruiken. Het is ongelooflijk!'