In 2020 maakten we weer een hoop schitterende documentaires. Zo veel, dat we een apart lijstje hiervoor hebben gemaakt, dat je hier vindt. Een handjevol van de allerbeste docu's van het afgelopen jaar zetten we hieronder nog eens voor je op een rijtje, voor als je alleen de hoogtepunten wilt zien.
Aan het einde van 2020 vinden we het een mooi moment om terug te blikken op dit absurde jaar. We nemen je in dit overzicht mee langs het mooiste, meest ontroerende, meest spraakmakende, treurige en feestelijke dat we dit jaar hebben gemaakt, verpakt in elf dossiers in willekeurige volgorde.
#1. Documentaires
Waarom bleef je niet voor mij?
Documentairemaker Milou Gevers (29) verloor tien jaar geleden zelf haar moeder aan zelfmoord en dacht vaak, net als de kinderen, dat zij de enige was. In haar documentaire Waarom bleef je niet voor mij? praat Milou met de kinderen over alles waar niemand over durft te beginnen.
De film werd bekroond met de VPRO Documentaireprijs voor de meest veelbelovende documentairecrew, en is ook nog eens de best bekeken documentaire op 2doc.nl van het afgelopen jaar.
Meer van onze bekroonde en best bekeken docu's zien? Klik hieronder op open.
Samen
Hoe zou je reageren als je te horen krijgt dat je ongeneeslijk ziek bent?
Als filmproducent Kees Rijninks, de echtgenoot van filmmaker Carmen Cobos, gediagnosticeerd wordt met de ziekte van Parkinson, stort hun wereld in. Na maanden van verdriet, woede en ontkenning proberen zij nu de balans in hun leven terug te vinden. In Samen volgen zij een jaar lang een groep ongeneeslijk zieke patiënten, hun partners en hun neuroloog.
Sidik en de Panter
In het ruige berglandschap van Koerdisch Noord-Irak woont de Perzische panter. Tenminste, daar is Sidik van overtuigd. Uitgerust met verrekijker en wandelstok trekt hij als een pelgrim door de heuvels en speurt hij naar eventuele bewijzen voor de aanwezigheid van deze luipaardachtige. Mocht de panter hier inderdaad gesignaleerd worden, dan zou dat betekenen dat het hele gebied als beschermde natuur wordt aangemerkt. Hij hoopt dat daarmee ook een eind komt aan de bombardementen en moorden die de streek teisteren.
Sidik en de Panter, van bekroonde regisseur Reber Dosky, won de prijs voor Beste Nederlandse documentaire op IDFA 2019. Daarnaast werd de film in 2020 genomineerd voor een Gouden Kalf in de categorie Beste Lange Documentaire.
HUMAN sprak met maker Reber Dosky, én met Sidik Barzani, hoofdpersoon in de film, over de oogstrelende documentaire.
Wolkenzusje
Sinds de dood van haar zus Bo woont Kess in een huis vol herinneringen. Wanneer Kess voor het eerst naar de middelbare school gaat en nieuwe vrienden maakt, twijfelt ze of ze over de dood van haar zus wil vertellen of dat ze haar, in gedachten, voor zichzelf wil houden.
Wolkenzusje toont de impact van verlies op jonge leeftijd door de ogen van een jongere zus wier leven gewoon doorgaat. "Soms ben ik uit het niets verdrietig en dan weet ik niet waarom."
Wolkenzusje deed mee aan de Gouden Kalf-competitie in de categorie Beste Korte Documentaire tijdens het Nederlands Film Festival van 2020.
#2. De strijd voor gelijke kansen
Klassen
Hoewel de serie nog doorloopt in 2021, mag deze documentaireserie natuurlijk niet ontbreken als we het hebben over het beste van 2020. Sarah Sylbing en Ester Gould maakten eerder al Schuldig voor HUMAN, over schuldenproblematiek in Amsterdam-Noord. Met Klassen is dat opnieuw het werkgebied.
Sylbing en Gould volgen achtstegroepers vlak voor het eindadvies voor de middelbare school. Sommige kinderen worstelen met hun thuissituatie, anderen gaan gebukt onder prestatiedrang. Gelukkig zijn er de zeer betrokken leraren, de mentor, de bestuurder en de wethouder. Maar is dat genoeg?
Ontdek alles over de serie op de speciale programmapagina. Daar kijk je alle afleveringen, maak je kennis met alle hoofdpersonen, lees je verdiepende artikelen, kun je je abonneren op de Spotify-lijst met alle muziek uit Klassen, en kun je je aanmelden voor meetups, een jongerenraad, of een schoolbezoek. En als je dan nog niet uitgeklikt bent, kun je altijd nog Nablijven. In Nablijven praat presentator Floortje Smit na over de afleveringen met haar stamgast Massih Hutak en twee wisselende gasten.
#3. (Zelf)onderzoek naar systemisch racisme
Dit jaar was niet alleen het jaar van corona, maar ook van George Floyd en grootschalige Black Lives Matter-protesten. Ook in Nederland kwamen duizende mensen in opstand tegen institutioneel racisme. Voor HUMAN ook aanleiding om nog eens kritisch naar onszelf te kijken en (zelf)onderzoek te doen naar systemisch racisme.
Een kleine selectie uit dat (zelf)onderzoek zetten we hier voor je op een rijtje. De smaak te pakken, en benieuwd naar meer? Hier vind je het uitgebreide dossier, met onze belangrijkste verhalen van dit jaar over racisme.
Europa is de bron van het racisme in de VS
Na een parade door Antwerpen stond Kwatta, een werk van kunstenaar Raul Balai, uiteindelijk op een lege sokkel. Een sokkel waar ooit een standbeeld van Koning Leopold stond, de Belgische koning die zich in Congo schuldig maakte aan genocide.
“Kunst maken is een manier om om te gaan met je omgeving,” zegt hij aan de telefoon. “In die zin is het een manier van terugspreken, je publiek meenemen in een verhaal, op een andere manier laten kijken naar zaken die als vanzelfsprekend worden geïnterpreteerd. Niet alleen om de ogen te openen, of bewustwording te creëren maar ook mogelijkheden te bieden om jezelf andere toekomsten voor te stellen.” Lees het hele interview met de kunstenaar.
Meer verhalen over institutioneel racisme? Klik hieronder op open.
I Can't Breathe
Lisette Ma Neza is slam poet en muzikant. Als eerste Nederlandstalige, als eerste vrouw en als eerste dichter van kleur won ze in 2017 het Belgisch Kampioenschap in Poetry Slam. Dit jaar was zij één van de kunstenaars die een Spoken Word Sessie maakte voor ons.
Het gedicht dat ze eigenlijk zou voordragen, ging meteen na de moord op George Floyd de prullenbak in. In een paar dagen schreef ze een nieuw gedicht. Even beklemmend als actueel, in het licht van de Black Lives Matter-beweging. Luister het gedicht hier.
Kinderen zijn (helaas) niet kleurenblind
Volgens ontwikkelingspsycholoog Nihayra Leona is het een veelvoorkomende misvatting dat kinderen kleurenblind zijn. Het poppenexperiment dat de Amerikaanse psychologen Kenneth en Mamie Clark in de jaren dertig ontwikkelden, laat zien dat zij zich op jonge leeftijd al bewust zijn van verschil in huidskleur. Lees hier hoe kinderen krijgen aangeleerd dat een lichtere huidskleur 'superieur' is.
Zwart is niet altijd onderklasse
Ruim dertig jaar publiceert politicoloog en filosoof Stephan Sanders over koloniale geschiedenis, etniciteit, discriminatie en slavernijverleden. Hij schreef en schrijft over deze onderwerpen in onder andere De Groene Amsterdammer, De Volkskrant en Vrij Nederland. De beweging die op gang is gekomen na de dood van George Floyd stemt Sanders enerzijds hoopvol, toch heeft hij ook enkele kanttekeningen.
#4. Mogen we elkaar het zwijgen opleggen?
Het Filosofisch Kwintet
Met een speciale aflevering over cancel culture sloot Het Filosofisch Kwintet zijn jubileumseizoen af. Het gesprek ging de boeken in als één van de beste afleveringen in de historie van het programma, en voerde langs onderwerpen als: wie bepaalt wie het zwijgen mag worden opgelegd? En hoe loopt die online cancel culture, ontstaan op Black Twitter, door in de fysieke wereld? Vooraf sprak de redactie met de drie gasten. Spoiler: cancelen is mensonwaardig.
Medialogica
Nog zo'n voorbeeld over cancel culture toonde Medialogica in hun aflevering Destroy my Face. Een kunstwerk met dezelfde naam werd na fel online protest van een skatebaan verwijderd. Maar was hier sprake van cancel culture, of was dit het zelfreinigende vermogen van de kunsten?
Voorafgaand aan de uitzending sprak Medialogica met filosoof Maarten Doorman over de vraag: Mag kunst beledigen?
#5. Medialogica wordt ArgosOnderzoekt.nl
In 2020 maakte Medialogica acht uitzendingen, maar ook nog eens een handvol speciale Medialogica Korts over de coronapandemie. Bovendien maakte de redactie een speciale online serie over de manier waarop hulporganisaties geld proberen op te halen voor humanitaire hulp, en een hele lijst aan artikelen waarin zin van onzin werd gescheiden in de informatiechaos tijdens de coronacrisis: de corona debunker.
Deze manier van verhalen vertellen op verschillende platforms en op verschillende manieren, is iets wat de makers vanaf nu samen zullen gaan doen met onze onderzoeksjournalisten van Argos, op ArgosOnderzoekt.nl. Een logische samenwerking van twee onderzoeksredacties die hun sporen hebben verdiend.
Maar voordat we aan het nieuwe jaar beginnen, lichten we graag nog een spraakmakend verhaal van Medialogica uit. Zo onthulde de redactie dat de politie het stroomstootwapen wil invoeren op basis van oneigenlijke argumenten. De politie beweert dat geweld tegen agenten al jarenlang toeneemt. Maar wat blijkt: het geweld tegen politieambtenaren neemt juist af. Kijk de onthutsende aflevering op NPO Start.
#6. Corona
Boven alles was 2020 natuurlijk het jaar van corona. Het virus greep diep in op onze samenleving en greep in op het leven van iedereen. Al thuiswerkend maakte verschillende redacties prachtige verhalen over de crisis. Een groter overzicht vind je in ons speciale corona-lijstje. Hieronder zie je slechts een kleine selectie uit dat lijstje.
Zo houdt Armand Girbes, hoofd van de IC-afdeling van het VU Medisch Centrum al sinds het begin van de crisis een audio-dagboek bij voor Argos.
Kijken naar nieuwe mogelijkheden
Terwijl Nederland tot stilstand was gekomen, sprak Coen Verbraak op 3 mei alvast met deskundigen over wat de crisis betekent voor sectoren waar het tot dan toe nauwelijks over ging. Wat betekende de crisis voor de overige zorg, het recht, onderwijs, cultuur en economie? Wegen de maatregelen om het virus te bestrijden op tegen de sociaal-maatschappelijke kosten? Hoe moeten we verder?
Eén van de gasten was ook initiatiefnemer van het gesprek, psychiater Damiaan Denys. Hij riep op om vooral ook te kijken naar de gezondheid op lange termijn. Lees het gesprek dat onze redactie met Denys vooraf had, en bekijk de aflevering op NPO Start.
Meer van onze stof tot nadenken over de coronacrisis ontdekken? Klik hieronder op open.
Wetenschap in de frontlinie
Hoe handhaven twijfel en onzekerheid, die wetenschap juist kenmerken, zich in de media-arena? Wat betekent het voor wetenschappers dat bij het debat aan de talkshowtafel wordt gezocht naar tegenstellingen en uitgesproken meningen? Medialogica kreeg in kijkje achter de schermen bij het RIVM, en vroeg zich af of wetenschap eigenlijk wel thuishoort in talkshows als Beau, Op1, M en Jinek.
Voorspelde deze schrijver de coronacrisis al in 1981?
Gedurende de pandemie verspreidt nepnieuws over het virus zich als een lopend vuurtje. Medialogica probeert feit van fictie te scheiden met hun corona debunker. Zo lieten ze zien hoe de Nederlandse politie met nepnieuws omgaat, legden ze de betrouwbaarheid van de pcr-test uit, verzekerden ze ons dat er geen boete op hamsteren zou komen, en onderzochten ze of corona via oppervlakken overdraagbaar is. Grasduin in de enorme bak aan vragen die de redactie al uit heeft geplozen. Het best bezochte - en ontkrachte - verhaal: de schrijver die de pandemie al in 1981 zou hebben voorspeld.
Contact houden met geliefden in een verzorgingshuis
Tijdens de eerste coronagolf in maart 2020 werden de verpleeghuizen in Nederland hermetisch afgesloten, zo ook Het Hendrickszhuys in Amsterdam. De bezoekjes van familie en vrienden waar bewoners vaak reikhalzend naar uitkeken werden verboden door de overheid. Contact houden werd opeens heel moeilijk. Dus introduceerde regisseur Anne-Marieke Graafmans de 'Skypekar'.
Zo konden bewoners toch nog contact hebben met de buitenwereld. In de 2Doc: Zie je me? Hoor je me? kijken we mee met hoe dat gaat. De ode aan hardwerkende medewerkers en dappere bewoners komt snoeihard binnen. De film toont op pijnlijke wijze hoe het coronavirus ingrijpt op onze manier van leven. Wij spraken met de regisseur over de film.
Kun je vaccineren verplichten?
Nu het coronavirus genadeloos heeft toegeslagen, kun je mensen dan opleggen om zich verplicht te vaccineren? Volgens rockster-filosoof Michael Sandel leven we in uitdagende tijden voor onze democratie. De kansenongelijkheid neemt toe en de tweedeling tussen winnaars en verliezers in de samenleving wordt steeds scherper zichtbaar.
Daarom gaat Sandel met een groep jonge denkers als Philip Huff, Lucky Fonz III, Geerten Waling en Ismail Aghzanay in gesprek over hoe het zo ver is gekomen in deze coronacrisis. En hoe kan iedereen blijven meedoen?
#7. De laatste De Vloer op
Na 500 improvisaties valt het doek
Voor HUMAN was 2020 het een historisch jaar, omdat ons populaire improvisatieprogramma De Vloer op maar liefst twintig kaarsjes uit mocht blazen. In dat jubileumjaar kwam ook de verdrietige mededeling dat seizoen 21 niet zal komen. Na bijna vijfhonderd improvisaties in bijna tweehonderd afleveringen, viel het doek.
We hebben dat laatste seizoen gevierd met extra uitzendingen en een extra lange dubbeluitzending als afsluiter. Bovendien weten we nu wat volgens jullie, het publiek, de allerleukste scène ooit is. We zetten de hoogtepunten op een rijtje in een apart overzicht, dat vind je hier.
#8. Thuis op Zuid
Hoe vergaat het mensen met dementie nu ze langer thuis wonen?
Eén op de vijf mensen krijgt dementie. Dat betekent dat iedereen er ooit in zijn of haar leven mee in aanraking komt, of het nu gaat om de buurvrouw, je ouders of jijzelf. In de vierdelige serie Thuis op Zuid dompelen Adelheid Roosen en Hugo Borst zich onder in de Afrikaanderbuurt, een zeer diverse volkswijk in Rotterdam-Zuid met veel ouderen.
Na alle lessen die Adelheid en Hugo uit de serie In De Leeuwenhoek hebben geleerd, onderzoeken ze dit keer hoe het mensen met dementie vergaat nu zij langer thuis wonen.
#9. Het F-woord
Hoe ziet het feminisme anno 2020 eruit?
Feminisme is actueel, het wordt zelfs een hype genoemd, maar er staan ook 20.000 mensen op de Dam tijdens de Women's March. T-shirts, talkshows, Instagram-accounts en hashtags, artikelen, popsongs, YouTube-kanalen, boeken en een wildgroei aan podcasts zijn er over het onderwerp. In Het F-woord wordt met een tiental mensen uit de beweging hierover gesproken. Waar komt die dualiteit rondom feminisme vandaan? Welke strijd wordt anno 2020 geleverd om gehoord te worden? Waar wordt allemaal om gestreden en waarom? Hoe kun jij op joúw manier feminist zijn?
#10. De Publieke Tribune
Wat mogen burger en overheid van elkaar verwachten?
In de slotaflevering van De Publieke Tribune, nog voor de coronacrisis in ons land volledig losbarst, zien we de sleutelfiguren uit eerdere afleveringen van dit seizoen terug. Zij zetten hun ervaring als verpleegkundige, docent of straatadvocaat in om werkelijk iets te verbeteren. Hoe kunnen zij hun expertise en ervaring zinvol inzetten? En wie steunt hen in hun strijd? Hoe krijgen we het voor elkaar dat niet de VAR de wedstrijd bepaalt, maar de spelers? Kijk de aflevering terug en duik in het dossier van de aflevering.
De Publieke Tribune is terug op tv vanaf 10 januari 2021 op NPO 2.
#11. Dus ik volg
Wat is de kracht en keerzijde van volgen?
In vier afleveringen onderzocht Stine Jensen de gevolgen van het volgen. Wat is de kracht en wat de keerzijde van het volgen? Welke mechanismen komen er op gang als je je bij een groep aansluit? Hoe ver ga je om bij die groep te blijven en wanneer stap je er weer uit?
Het bleef niet bij vier afleveringen, maar ook een keur aan artikelen en extra lange versies van interviews uit de aflevering. Alles netjes bij elkaar verzameld op de speciale programmapagina. Zet je brein aan het denken, en volg Stine in haar zoektocht.