Achtergronden bij de oorlog in Oekraïne

Wereldwijd liggen Russen onder vuur, en sympathiseert men met Oekraïeners. We vroegen onze Metropolis-correspondenten wereldwijd om in gesprek te gaan met Russen in hun lokale omgeving. Het leverde een boeket aan gesprekken op in Bulgarije, Argentinië en op Bali, Indonesië. De tendens: ongemak over de acties van landgenoten in Oekraïne; gooi niet alle Russen op één grote hoop en ga in gesprek voordat je oordeelt. Kijk de hele aflevering van Metropolis nu op NPO Start.

Je bent jong. De wereld ligt aan je voeten, maar dan is er opeens oorlog. In plaats van vakantiefoto’s deel je nu foto’s van bombardementen, explosies en raketaanvallen. De levens van Danylo (34), Ekateryna (22), Anna (21) en Anastasia (31) zijn een hel geworden. "Overdag schrik ik niet meer van explosies en schoten. Maar 's nachts, wanneer mijn psyche onbeschermd is, voelt het bij het inslaan van een raket alsof die mij van binnen opblaast." Onze maatschappelijke jongerenredactie bij NPO 3FM sprak met de vier jonge Oekraïneners die bleven.

Poetin die zich overgeeft of Zelensky die oproept de wapens neer te leggen. Deepfakes, meestal video’s met nepbeelden, zijn een vast onderdeel van de informatieoorlog die Rusland voert. Maar in hoeverre vormen ze ook een bedreiging voor onze samenleving? En worden deepfakes ingezet als ‘oorlogswapen’? Privacy-expert Bart van der Sloot legde aan Argos Medialogica uit wat het gevaar is, en waarom we ons zorgen moeten maken.

Hoe afschuwelijk de gevolgen van de Russische invasie in Oekraïne ook zijn, de Russisch-Nederlandse journalist Sophia Kornienko heeft meer hoop voor Oekraïne dan voor Rusland. Kornienko werd geboren in het door de Sovjet-Unie bezette Estland, en groeide op in het huidige Sint Petersburg. Ze werkte jarenlang als journalist voor zowel onafhankelijke Russischtalige als westerse media, maar besloot in 2004 haar werk niet langer meer voort te zetten in Rusland zelf, maar in het Westen. De Publieke Tribune sprak met haar. "Oekraïne heeft tenminste nog een toekomst, Poetin heeft vooral die van Rusland afgenomen."

De Russische invasie in Oekraïne kostte tot nu toe duizenden militairen en burgers het leven. Complete dorpen en steden in Oekraïne zijn verwoest. Maar sinds Moskou besloot een oorlog te beginnen staat ook de wereld van veel Russen op z’n kop. Hoe is het vandaag de dag om Rus te zijn in het Westen? Hoe verhouden gewone Russen zich tot die oorlog in Oekraïne? Hoe gaan zij om met schaamte en angst? En hoe is om verscheurd te worden door je eigen vaderland? In De Publieke Tribune spreekt Coen Verbraak erover met vier Russische Nederlanders.

Hij zou 'helemaal gek geworden' en een 'gevaarlijke narcist' zijn. En niet alleen Vladimir Poetin, maar ook andere, vooral uiterst rechtse politici krijgen dergelijke labels opgeplakt. Brainwash vroeg psycholoog en filosoof Arthur Eaton waarom we politici als Poetin zo graag diagnosticeren en hoe verstandig dat is. Want dat psychologiseren zegt misschien wel meer over ons, dan over hen. "We kunnen ons beter afvragen waarom dit soort politici zo'n grote aantrekkingskracht heeft."

Nieuwszender Russia Today is in verband met de oorlog in Oekraïne op de Europese sanctielijst geplaatst. Hoe komt de berichtgeving bij RT tot stand? Hoe terecht is het distributieverbod eigenlijk? Argos Medialogica maakte een nieuwe versie van onze aflevering uit 2015, met nieuwe sprekers. 

Wat als de sancties tegen Rusland niet alleen Poetin en andere machtige Russen raakt, maar ook vooral de gewone Rus? Brainwash sprak met drie Russen over de impact van de oorlog op hun leven. Ze voelen zich machteloos en zien de toekomst van hun moederland somber in. "Ik weet niet of ik mijn geboortestad Sint-Petersburg ooit nog terug zal zien."

We proberen grip te krijgen op de gebeurtenissen in Oekraïne. Kaarten waarop de aanval van Rusland in beeld wordt gebracht, moeten daarbij helpen. Maar wordt dat wel goed gedaan? Wat zijn de risico’s van een kaart vol rood gekleurde vlakken? Medialogica keek hoe verschillende media kaarten presenteerden en zag een versimpelde weergave van de werkelijkheid, die niet zo zwart-wit is.

"De zwaarste ooit", worden ze genoemd: de economische sancties die sinds de invasie in Oekraïne zijn opgelegd aan Rusland. Hoewel regeringsleiders erop hameren dat de maatregelen bedoeld zijn om Poetin en enkele oligarchen te raken, stelt onderzoeker Paul Jonas dat de Russische bevolking eronder te lijden heeft: "Met name de meest kwetsbare mensen." Brainwash sprak met de onderzoeker.

"Het is slechts een druppel op een gloeiende plaat, maar het is wel een druppel." Met dat idee zijn Laurens Knoop, creatief directeur van The School of Life en fotograaf François Luxembourg met een bus vol hulpgoederen onderweg naar de Pools-Oekraïense grens. De afgelopen dagen kregen we updates van hun reis, via een dagboek op Brainwash.nl.

Rusland heeft de oorlog verklaard aan Oekraïne, een ontwikkeling waar veel Nederlanders van zijn geschrokken. Door het hele land zijn inzamelingsacties gestart voor donaties en spullen. HUMAN ging in gesprek met drie jongeren over wat zij in Nederland doen om Oekraïne te steunen. Anna, met familie in Oekraïne, (30) zamelt medicijnen, babyspullen en verbanden in voor mensen in het oorlogsgebied. Renée (37) werkt met gevluchte mensen in Nederland en Sirano (31) begon een inzamelingsactie in Groningen. 

Waar Russische staatsmedia een vertekend beeld scheppen van de oorlog in Oekraïne, maken jonge Russen en Oekraïners creatief gebruik van social media - zoals Google Reviews, TikTok en de datingapp Tinder - om te delen wat er werkelijk gebeurt in Oekraïne. Maar een nieuwe wet die vrijdag wordt besproken in het Russische parlement, is erop gericht om ook deze informatiestroom droog te leggen. Argos Medialogica sprak met Kristina Petrasova, over de situatie in Rusland.

Met alle vormen van empathie en medemenselijkheid moet je blij zijn, prijst historicus Leo Lucassen de solidariteit met en de vele hulpacties voor de Oekraïense bevolking. 'Maar je moet je niet rijk rekenen, het verleden heeft laten zien dat de massaliteit waarmee dat gebeurt van tijdelijke aard is.' Ook wijst hij op een dubbele standaard in onze omgang met vluchtelingen. Brainwash sprak met de historicus en directeur van het Internationale Instituut voor Sociale Geschiedenis.

De oorlog in Oekraïne is ongekend. En toch zijn er ook mensen die helaas maar al te goed weten hoe Oekraïners zich op dit moment moeten voelen. Toen Rusland vorige week Oekraïne binnenviel, katapulteerde dat filmmaker Lidija Zelović uit voormalig Joegoslavië volledig terug in de oorlog die ze eerder zelf meemaakte. "En dat geldt voor iedereen die ik spreek uit voormalig Joegoslavië." Ook voor schrijver en psychiater Forugh Karimi is het niet de eerste oorlog die ze van dichtbij volgt nadat ze hoogzwanger uit Afghanistan vluchtte. "Ik maakte als kind ook mee dat de Russen bij ons binnenvielen."

De dreiging hing al langere tijd als een zwaard boven het hoofd van Oekraïne, en toch was de schok groot toen het land deze week werd binnengevallen door Rusland. Met verbijstering kijken we toe hoe zich op het Europese continent een oorlog ontvouwt op een schaal die we niet meer hebben gezien sinds de oorlog in Kosovo eind jaren negentig, sinds de oorlog in Joegoslavië kort daarvoor, misschien wel sinds de Tweede Wereldoorlog.

Hoe ga je om met de angst voor oorlog, voor iets dat zoveel groter is dan jezelf? Hoe zorg je dat je niet verlamd raakt door de vrees voor de levens van familie en vrienden? En nemen we veiligheid en vrede te veel voor lief? In De Publieke Tribune spreekt Nadia Moussaid met mensen die uit eigen ervaring weten hoe het is te moeten leven met angst voor oorlog.

Terwijl de ogen van de wereld gericht zijn op het conflict aan de grenzen van Oekraïne, gaat ter plaatse het leven van de Oekraïense familie van schrijver Lisa Weeda door. Ze sturen haar hartjes en bloemetjes via Instagram, in een poging haar te overtuigen dat het goed gaat. Maar Weeda weet hoe de regio getekend is door oorlog en conflict, en dat dat veel verder teruggaat dan de annexatie van de Krim in 2014 en de huidige spanningen. In haar roman Aleksandra vertelt ze haar familieverhaal, een lange geschiedenis van geweld en verdeelde loyaliteiten op de grens tussen Oost en West.

De mensen uit Oekraïne hebben dringend hulp nodig. Honderdduizenden mensen zijn op de vlucht. Gezinnen zijn van elkaar gescheiden. Zij leven in angst en onzekerheid. Maar wij kunnen helpen, met voeding, onderdak, medische zorg en schoon drinkwater. Jij kunt bijdragen. HUMAN steunt de oproep van Giro555 om een bijdrage te leveren.

Onze vrienden van het Humanistisch Verbond zetten overzichtelijk op een rijtje wat je nog meer zou kunnen doen, als je wat wil bijdragen.

Aleksandr Doegin, filosoof, politiek analist en hoogleraar Sociologie aan de staatsuniversiteit van Moskou, staat bekend als het brein van Poetin, en architect van de huidige oorlog. Zijn extreme opvattingen over democratie en samenleving maken hem tot controversieel figuur. 

Voor de HUMAN-VPRO-serie Onbehagen sprak Bas Heijne met Doegin. Doegin komt nadat zich heeft voorgesteld tot de conclusie dat hij met name anti-liberaal is. Het liberalisme brengt de wereld louter catastrofe, en alle kanten van het liberalisme zijn verkeerd, zo betoogt Doegin. Het uitgewerkte interview lees je hier. Maar je kunt ook het volledige interview bekijken, handig opgeknipt in fragmenten.

Mark Rutte kent geen twijfel. Vladimir Poetin voert via het internet een oorlog tegen Europa en ook Nederland is een doelwit. Extra bevoegdheden voor onze inlichtingendiensten zijn daarom hard nodig, aldus de premier. Vandaar zijn pleidooi voor een ja-stem in het 'sleepwet'-referendum. Ondanks de ferme opstelling van premier Rutte ten aanzien van deze nieuwe Russische oorlogsvoering, gaat ook Nederland niet vrijuit. Ons land blijkt een springplank te zijn voor Russische hackers. Zij maken dankbaar gebruik van Nederlandse computerservers. Pal onder de neus van onze veiligheidsdiensten.

Kijk de 2Doc: Schimmenspel uit 2018, en lees het interview met de chef van de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst. 

Rusland laat niemand koud. Winston Churchill noemde het land een raadsel, verpakt in een mysterie binnen een enigma. Kunnen we dat raadsel een beetje ontrafelen? En vooral: wat is de plek van Rusland in de wereld? Hoort het bij het Westen, bij het Oosten, of vooral bij zichelf? Filosoof Haroon Sheikh, nu senior wetenschapper bij de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, geeft je een spoedcursus Rusland.

Regelmatig wordt gerefereerd aan het Oekraïne-referendum dat plaatsvond op 6 april 2016. In dat referendum, opkomst 32,2 procent, stemde ruim zestig procent tegen een associatieverdrag met Oekraïne. Actiegroepen als GeenPeil, gelieerd aan GeenStijl, en Forum voor Democratie, voerde actie om het referendum te kunnen houden. Maar op basis van welk beeld van de werkelijkheid heeft Nederland in 2016 tegen het associatieverdrag met Oekraïne gestemd? Medialogica zocht het uit.

Marina Litvinovich werd talloze keren in elkaar geslagen en gearresteerd tijdens protesten. Het heeft niks uitgehaald, vindt ze, dus heeft ze het roer omgegooid. Ze bezoekt gevangen die door het regime van Poetin gevangen zijn gezet. Sinds Aleksej Navalny (zie ook de 2Doc Kort over hem) is gearresteerd is haar werk in een stroomversnelling geraakt. Talloze demonstraties, en dus ook arrestaties. Via berichten van Litvinovich ziet de buitenwereld hoe het met de gevangen gesteld is. 

Op 24 februari 2022 is ze opgepakt, nadat ze Russen had opgeroepen in opstand te komen tegen de Russische inval. Begin 2021 werd ze al door de Russische autoriteiten ontslagen bij de commissie die de behandeling van gevangenen en gedetineerden observeert. Volgens Litvinovich onterecht.

Kijk de 2Doc Kort over haar werk (13 min.), of check het voorproefje in de HUMAN Shortdoc van 2 minuten, hieronder.

Aleksej Navalny, oppositieleider in Rusland, werd op 20 augustus 2020 vergiftigd met novitsjok. Via sociale media bereikt Navalny velen, binnen en buiten Rusland. Een aanslag leek onontkoombaar. De naam van Navalny durfde Poetin lange tijd niet uit te spreken. Na de vergiftiging en zijn herstel in een Duits ziekenhuis, vloog Navalny weer terug naar Rusland. Bij aankomst werd hij direct aangehouden. Inmiddels is hij veroordeeld tot een lange straf in een strafkolonie. 

In de 2Doc Kort, een videobrief van maker Mascha Novikova, zien we een samenstelling van de beelden die Navalny gedurende de afgelopen jaren de wereld in heeft gestuurd. Over hoe hij oppositie voerde tegen de Russische president.

Kijk de hele 2Doc Kort (13 min.) of check het voorproefje in de HUMAN Shortdoc van 2 minuten, hieronder.

Jarenlang verkondigden zenders als RT (Russia Today) 'het Russische perspectief' op wereldgebeurtenissen. Daar lijkt nu een einde aan te komen, op z'n minst in Europa: EU-president Ursula von der Leyen heeft aangekondigd dit soort propagandakanalen van Poetin te gaan weren. Grote socialemediabedrijven worden ook onder druk gezet om dit wereldwijd te doen. YouTube doet dat met onmiddellijke ingang. Waarom nu pas? In 2015 liet Medialogica al zien hoe RT de feiten verdraait.

Gawie Keyser hoorde Poetin ontkennen dat Rusland iets te maken heeft met het neerhalen van de MH17. Hij moest meteen denken aan de film The Death of Stalin. Hij had liegen tot way of life verheven. Poetin treedt met zijn leugens in de voetsporen van Stalin, legt Keyser uit.