'Oekraïne heeft tenminste nog een toekomst'
Interview met Russisch-Nederlandse journalist Sophia Kornienko
Hoe afschuwelijk de gevolgen van de Russische invasie in Oekraïne ook zijn, de Russisch-Nederlandse journalist Sophia Kornienko heeft meer hoop voor Oekraïne dan voor Rusland. "Oekraïne heeft tenminste nog een toekomst, Poetin heeft vooral die van Rusland afgenomen."
De Russische invasie in Oekraïne kostte tot nu toe duizenden militairen en burgers het leven. Complete dorpen en steden in Oekraïne zijn verwoest. Maar sinds Moskou besloot een oorlog te beginnen staat ook de wereld van veel Russen op z'n kop.
Zo ook die van de Russisch-Nederlandse journalist Sophia Kornienko (1979). Geboren in het door de Sovjet-Unie bezette Estland, opgegroeid in het huidige Sint Petersburg. Ze werkte jarenlang als journalist voor zowel onafhankelijke Russischtalige als Westerse media, maar besloot in 2004 haar werk niet langer meer voort te zetten in Rusland zelf, maar in het Westen.
Achtergronden bij de oorlog in Oekraïne
Context en achtergrond, maar ook hoop en veerkracht
Voorgoed de verkeerde kant op
In dat jaar werd haar collega bij The St. Petersburg Times (zusterkrant van het door de Nederlandse journalist en uitgever Derk Sauer opgerichte The Moscow Times) in elkaar geslagen door Poetin-aanhangers. Een jaar daarvoor waren de spanningen in Rusland al hoog opgelopen toen de Russische zakenman Michail Chodorkovski werd gearresteerd, in die tijd de rijkste man van Rusland en tevens geldschieter van politieke tegenstanders van Poetin. Kornienko: "Ik dacht dat het echt voorgoed de verkeerde kant op ging."
Kornienko besloot dat ze dat niet meer wilde. Met een hoofd vol dromen en een studentenvisum op zak belandde ze in Amsterdam. Rusland was haar land niet meer.
Dat de arrestatie en gevangenisstraf van Chodorkovski de afgelopen jaren bijna is komen te verbleken bij de gebeurtenissen die erop volgden is weerzinwekkend: de Russische inval in Georgië (2008), de annexatie van de Krim (2014), de moord op de Russische oppositieleider Boris Nemtsov (2015) en de vergiftiging (2020) en opsluiting (2021) van Poetin-criticus Alexei Navalny.
Kornienko: "De moord op Nemtsov was voor mij het keerpunt. Ik was vreselijk aan het huilen, kon nachtenlang niet slapen. Toen dat gebeurde dacht ik: als dit kan, dan is er niets meer wat Poetin niet kan. Vanaf toen was het afgelopen, ik had geen hoop meer."
De moord op Nemtsov was voor mij het keerpunt. Toen dat gebeurde dacht ik: als dit kan, is er niets meer wat Poetin niet kan
En toch, hoe vaak ze in al die jaren ook afscheid nam van het land waarin ze opgroeide, Rusland definitief de rug toekeren deed ze nooit. Omdat haar moeder nog altijd in Sint Petersburg woont, maar ook omdat ze de afgelopen tijd veel contact onderhoudt met gevluchte Russische journalisten.
Sinds het Russische parlement begin maart instemde met strengere wetgeving, is onafhankelijke berichtgeving over de oorlog in Oekraïne onmogelijk geworden. Veel Russische journalisten die ertoe in staat waren vluchtten halsoverkop, desnoods met toeristenvisum en zonder werkende Russische bankrekeningen, naar het buitenland. Anderen met minder geluk, niet het juiste paspoort, of onvoldoende geld, bleven achter.
Actie
Toen Rusland op 24 februari 2022 Oekraïne binnenviel voelde Kornienko zich verlamd. "Alsof je een dierbaar iemand verliest. Ik werd iedere ochtend wakker, wetende dat ik me die dag weer door de werkelijkheid moest slaan. Mijn dromen waren prettiger dan de realiteit."
Toch wist ze die aanvankelijke verlamming recentelijk om te zetten in actie. In een open brief die ze begin deze maand schreef aan het Europees Parlement, de Europese Commissie en de Europese Raad vroeg Kornienko om steun. Steun voor de kritieke situatie waarin veel onafhankelijke Russische journalisten, maar ook mensenrechtenactivisten en werknemers uit de creatieve industrie, zich momenteel bevinden.
Kornienko: "Eigenlijk vraag ik om steun voor alle mensen die het huidige regime durven tegen te spreken. Die niet alleen maar nu tegen de oorlog zijn, maar ook op de langere termijn zich blijven durven uit te spreken. Er is zoveel werk aan de winkel en zoveel Russische journalisten staan klaar om te werken, zodra ze de kans krijgen om te overleven. Het Westen lijkt te vergeten dat het onafhankelijke Russische journalisten hard nodig heeft in de strijd tegen Poetin."
Haar brief is inmiddels door meer dan honderd vooraanstaande journalisten en opiniemakers uit binnen- en buitenland ondertekend, evenals door de Europese Federatie voor Journalisten (EFJ).
Het Westen lijkt te vergeten dat het onafhankelijke Russische journalisten hard nodig heeft in de strijd tegen Poetin
Geen toekomst
Hoe hoopgevend het ook is dat haar brief de nodige weerklank vindt, Kornienko is bang dat de aandacht na verloop van tijd weer wegzakt. "Nu is iedereen ermee bezig, maar straks vergeten we het allemaal weer."
Haar blik op de toekomst van Rusland is dan ook alles behalve rooskleurig. "In Rusland hebben ze geen toekomst, Poetin heeft vooral van Rusland de toekomst afgenomen. Hoe erg dit ook klinkt – en ik bedoel het goed – maar ik denk dat Oekraïners nu meer toekomst hebben dan Russen. Natuurlijk is de oorlog levensgevaarlijk voor Oekraïners, maar zij hebben hun identiteit nog, weten zich gesteund door de hele wereld. Zij hebben zeker nog een toekomst. Maar als Rus kun je eigenlijk nergens naartoe vluchten. Wie wat ouder is, zoals mijn moeder bijvoorbeeld, heeft gewoon niks. Je kunt ook niks, want je mag nergens naartoe en iedereen haat jouw land, ook al kun je daar zelf niks aan doen. Dat is denk ik het meest trieste van alles."
Fonds voor journalisten in ballingschap
Naast de brief van Kornienko lanceert Reporters Without Borders deze maand het European Fund for Journalism in Exile, een fonds dat journalisten ondersteunt om snel en flexibel hun werk voort te zetten nadat ze oorlogs- en crisisgebieden zijn ontvlucht. Het is bedoeld om onafhankelijke media in ballingschap te versterken en om de opbouw van duurzame media te ondersteunen en toegankelijk te maken voor het thuisland.
De Publieke Tribune: Verscheurd door Moeder Rusland
In de uitzending van De Publieke Tribune op NPO Radio 1 spreekt presentator Coen Verbraak met de Russisch-Nederlandse Sophia Kornienko over hoe het is om verscheurd te worden door haar thuisland. Ook aan tafel: de Russische Nederlanders Anastasia Kozlova, Tatyana Khingeeva en Anna Azernikova.
Beluister de hele uitzending hier: