Wetenschap

Wat te denken van een wetenschapper die eerst waarschuwt voor een klimaatcrisis, en die jaren later dezelfde klimaatcrisis glashard ontkent? Welke rol speelde het feit dat hij op de loonlijst verscheen van grote vervuilende multinational? Maakte deze man zich schuldig aan manipulatie van de wetenschap, of was het zijn voortschrijdende inzicht? Is de wetenschap op zoek naar de absolute waarheid, of hooguit naar zo betrouwbare mogelijke kennis? En welke invloed heeft het actuele publieke debat bij de zoektocht naar feiten?

In zijn tiende seizoen neemt Het Filosofisch Kwintet manipulatie, beïnvloeding en waarheid onder de loep op het gebied van politiek, wetenschap, commercie en ons eigen leven. Welke machten en krachten zitten erachter, en hoe kunnen wij ons daartegen weren? Hoe weten we nog wat waarheid is en wat leugen? En wat staat op het spel?

Dagelijks staan we bloot aan zichtbare en onzichtbare beïnvloeding van ons brein. Met misleidende methoden worden we overtuigd iets te denken of te doen. Via sociale en gevestigde media vinden leugens en nepnieuws een weg, dankzij trollen en nepaccounts. De verschillende vormen van manipulatie beïnvloeden politiek, onderwijs, rechtstaat en wetenschap. Het beïnvloedt ons allemaal.

Daan Roovers is filosoof en Denker des Vaderlands. Aan de Universiteit van Amsterdam is ze docent Publieksfilosofie. Tegelijkertijd promoveert ze op de ontwikkeling van publieke opinie. Eerder was ze hoofdredacteur van Filosofie Magazine.

Stef Aupers is cultuursocioloog en werkzaam als hoogleraar Mediacultuur aan de Universiteit van Leuven. Aupers verdiept zich in wat mensen voor waar houden en hoe overtuigingen worden gevormd, gedeeld en verspreid in en door media. Hij publiceerde over religie, spiritualiteit en complotdenken in een postmoderne tijd en is onder meer sectie editor van het zojuist verschenen Handbook of Conspiracy Theories.

Trudy Dehue verdiept zich in de vraag hoe wetenschappelijke feiten tot stand worden gebracht, en wat door de eeuwen heen een feit mocht heten. 

Rechtsfilosoof Roland Pierik adviseert als wetenschapper de overheid, maar schuwt ook het publieke debat op sociale media niet.

Bestaat de absolute waarheid, en gaat wetenschap over het ontdekken van die absolute waarheid? Over deze vragen ging het in deze aflevering van Het Filosofisch Kwintet. Rob Wijnberg schreef voor de Correspondent over de gepolariseerde wetenschappelijke waarheid. Het is geen mening, maar ook geen absolute waarheid, stelt Wijnberg. "Het zou goed zijn als we beter in ons achterhoofd houden wat wetenschap eigenlijk ís." Lees bij de Correspondent.

In de aflevering heeft het kwintet het over het stikstofdebat. Niet iedereen is het eens met de cijfers die het RIVM produceert. Onze collega's van Medialogica maakten een reconstructie van hoe het debat verliep, omtrent de stikstofcijfers. Kijk de aflevering over het boerenprotest, en twisten over wetenschappelijke kennis terug bij Medialogica.

Wetenschapssocioloog Trudy Dehue, te gast in de aflevering, hield in april 2018 een lezing over de rol van waarden, en wetenschappelijke openheid. Feiten en uitkomsten worden deels bepaald door de manier waarop een wetenschapper naar de wereld kijkt, betoogt Dehue. Bekijk de lezing bij de Radboud Universiteit.

Sinds het begin van de coronacrisis schieten de wetenschappelijke onderzoeken naar Covid-19 als paddenstoelen uit de grond. Concept-publicaties worden zo snel mogelijk naar buiten gebracht, en bewijzen hun waarde. Tegelijkertijd onstaat het risico op ongewild viraal gaan op sociale media. Dat kan gevaarlijk worden, als een studie nog niet geverifieerd is. Onze collega's van Medialogica schreven een longread over dit verschijnsel. Is de coronacrisis vloek of zegen voor wetenschappelijk onderzoek?

Als het gaat over betrouwbaarheid van wetenschap en wetenschappelijke instituties is het begrip 'complottheorie' nooit ver weg. Volgens psycholoog Jan-Willem van Prooijen kunnen complottheorieën uiteindelijk een bedreiging vormen voor de rechtsstaat. "Er zijn aanwijzingen dat complotdenken de bereidheid om de wet te overtreden, vergroot."

Diezelfde Jan-Willem van Prooijen gaf aan onze collega's van Medialogica uitleg over wat er gebeurt als complottheorieën de werkelijkheid beïnvloeden, door bijvoorbeeld het in brand steken van een zendmast. Kijk Medialogica Kort (5 min.). 

Ook Stef Aupers, te gast in onze aflevering, vertelde in Medialogica Kort over het ontstaan van complottheorieën tijdens de coronacrisis. Lees verder bij Medialogica, en kijk Medialogica Kort (5 min.).

In een eerder seizoen van Het Filosofisch Kwintet besteedden we aandacht aan de onafhankelijkheid van de wetenschap. Hoe onafhankelijk is die wetenschap echt? Te gast in die aflevering: Melanie Peters, directeur van het Rathenau-instituut. Ze heeft naast een achtergrond in de wetenschap ook gewerkt in het bedrijfsleven (Shell Research and Technology Centre Amsterdam), bij de Consumentenbond en in de publieke sector (ministerie van Landbouw); Frank Miedema, decaan en vice-voorzitter UMC Utrecht. Miedema is een van de oprichters van Science in Transition, dat zich ten doel stelt het wetenschappelijk systeem te veranderen. Herman de Regt, wetenschapsfilosoof bij Tilburg University. Hij schreef meerdere boeken over het verschil tussen wetenschap en pseudowetenschap. Hij heeft zich gespecialiseerd in publiek begrip van wetenschap en de rol van wetenschap in de maatschappij.

Kijk die hele aflevering terug op NPO Start.