Commercie

Wat is er eigenlijk mis met iemand overtuigen van de waarde van een product? Wanneer wordt dat kwalijk? Is commerciële manipulatie problematischer dan sturing door een overheid? Zijn we te afhankelijk van grote Amerikaanse techreuzen? En zo ja: hebben we een alternatief? Zou een scrollbelasting misschien kunnen helpen?

In zijn tiende seizoen neemt Het Filosofisch Kwintet manipulatie, beïnvloeding en waarheid onder de loep op het gebied van politiek, wetenschap, commercie en ons eigen leven. Welke machten en krachten zitten erachter, en hoe kunnen wij ons daartegen weren? Hoe weten we nog wat waarheid is en wat leugen? En wat staat op het spel?

Dagelijks staan we bloot aan zichtbare en onzichtbare beïnvloeding van ons brein. Met misleidende methoden worden we overtuigd iets te denken of te doen. Via sociale en gevestigde media vinden leugens en nepnieuws een weg, dankzij trollen en nepaccounts. De verschillende vormen van manipulatie beïnvloeden politiek, onderwijs, rechtstaat en wetenschap. Het beïnvloedt ons allemaal.

Daan Roovers is filosoof en Denker des Vaderlands. Aan de Universiteit van Amsterdam is ze docent Publieksfilosofie. Tegelijkertijd promoveert ze op de ontwikkeling van publieke opinie. Eerder was ze hoofdredacteur van Filosofie Magazine.

Dimitri Tokmetzis is datajournalist en historicus, en momenteel werkzaam bij De Correspondent. Tokmetzis schrijft over de ontwikkelingen en kwesties rondom digitale technologieën en deed de laatste twee jaar onderzoek naar de rol van sociale media in het proces van radicalisering. 

Sidney Vollmer is mediawetenschapper en als creatief strateeg bekend met de reclamewereld. In onder andere zijn boek ON/OFF en podcast Digitalisme reflecteert Vollmer op wringende digitale ethische kwesties en zoekt hij naar een gezonde balans in digitale tijden. Als initiatiefnemer van fractievanaandacht.nl confronteerde Vollmer Kamerleden met hun eigen smartphoneverslaving.

Beate Roessler is hoogleraar Ethiek en voorzitter van de vakgroep Philosophy and Public Affairs aan de Universiteit van Amsterdam. Ze werd geboren in Duitsland, promoveerde in Berlijn en schreef haar habilitatie over de waarde van privacy. 

We begonnen ons onderzoek voor deze aflevering bij reclame. Overal reclame zijn we doodnormaal gaan vinden. In 2020 wordt wereldwijd maar liefst bijna 600 miljard euro aan reclame uitgegeven. Maar kunnen we niet zonder? Onze collega's van VPRO Tegenlicht spraken met onder meer jurist Ramsi Woodcock, en stadsetnograaf Thomas Dekeyser. Kijk de uitzending, en verdiep je verder in de wereld van reclame bij Tegenlicht. Lees bijvoorbeeld over de dertien bedenkingen bij reclame.

Ons experiment Trees dook dieper in de wereld van reclame in de publieke ruimte, en ontdekte dat we door talloze reclamezuilen worden bespied - illegaal. De exploitant van de zuilen zette de camera's op veel plekken uit, na de uitzendingen van Trees. Volg de journalistieke zoektocht van Trees, met onze eigen Clairy als journalistiek klankbord.

Reclamemaker Maarten Bakker legde op feestjes vaak uit hoe reclamemakers geen trucs gebruikte, maar alleen probeerden te verleiden. Reclame was namelijk herkenbaar voor iedereen. Maar dat is inmiddels niet meer vol te houden, nu iedereen adverteerder kan zijn. "Het sprookje van subliminal advertising - de droom van iedere adverteert - was eindelijk werkelijkheid geworden." Lees het stuk bij Adformatie.

De grootste manipulatie in het commerciële domein lijkt te geboren door kunstmatige intelligentie die ons gedrag probeert te doorgronden en voorspellen. Het is een onderwerp waar datajournalist bij de Correspondent Dimitri Tokmetzis al jaren onderzoek naar doet, en zich zorgen om maakt. Over YouTube maakte hij samen met anderen al een indrukwekkend dossier. Ontdek dat dossier, over rechts-extremisme, complotdenkers en de grote vraag: is YouTube een vrijplaats voor iedereen of moet het bedrijf inhoudelijke keuzes maken?

In 2016 maakte VPRO Tegenlicht al een aflevering over hoe nieuwe technieken verslavend zijn. Zoals Dimitri Tokmetzis aan het einde van onze aflevering zegt: "De technologie lijkt alleen maar leuk, met al die kleurtjes." Dat is precies één van de redenen waarom Tristan Harris, voormalig productmanager bij Google, adviseert de kleuren van je eigen smartphone uit te schakelen. Kijk de indrukwekkende aflevering, of ontdek meer over Harris bij VPRO Tegenlicht.

Ook al bij VPRO Tegenlicht vertelde hoogleraar aan Harvard Shoshana Zuboff over hoe onze data wordt geroofd. Ze luidt de noodklok. De burger zelf dient als grondstof, en dat is een probleem. Alle data die je onbewust weggeeft, dus je likes, je surfgedrag, met wie je contact hebt, hoe lang je op een webpagina blijft, die data worden gebruikt om jouw gedrag te voorspellen, of zelfs te sturen. Kijk de aflevering, en lees hoe je jezelf tegen dataroof kunt beschermen.

Wil je meer weten over hoe het internet verandert, en hoe wij ons aanpassen? Luister de podcast Rabbit Hole, van The New York Times. Wat gebeurt er nu ons leven zich steeds meer online afspeelt? Luister de hele podcast, en abonneer.

Een aantal seizoenen geleden maakten we al een aflevering over de macht van de datareuzen. In die aflevering stelde Evgeney Morozov dat wij meer en meer gratis arbeid verrichten voor de datareuzen. Door die gratis arbeid leveren wij onschatbare hoeveelheden data aan bedrijven. Dat is volgens Morozov een gevaar. Filosoof Hans Schnitzler, ook te gast, experimenteerde met zijn studenten hoe het is om te leven zonder smartphone. Het resultaat was verrassend, verfrissend en hoopvol. 

Kijk die hele aflevering op NPO Start.