Waarom journalistiek steeds meer op paprikachips lijkt

"Volgens mij is de kern van de zaak dat we uiteindelijk in een discussie terecht komen over de vraag: kan het bestuur de totale vrijheid van informatie een beetje terugdringen," zegt Tom-Jan Meeus. "Een totaal taboe dat doorbroken moet worden." Voor de volledigheid: Meeus is niet voor het inperken van de vrijheid van meningsuiting. 

Als voorbeeld noemt Meeus het boek van voormalig nationaal veiligheidsadviseur John Bolton. Trump probeerde publicatie van het boek te voorkomen bij de rechter. Ook een peiling van CNN die Trump niet bevalt, probeerde de president aan te vechten bij de rechter. "Deze discussie gaat ongetwijfeld komen," voorspelt Meeus.

Volgens filosoof Jeroen de Ridder is die discussie in feite al begonnen. "Facebook en Twitter kiezen nadrukkelijk verschillende routes. Mag Twitter of Facebook politieke advertenties die feitelijk aantoonbare misinformatie bevatten weren van hun platform?" Twitter laat helemaal geen politieke advertenties meer toe. Facebook zegt: "Wij gaan hier niets aan doen, wij gaan geen politieke advertenties factchecken," legt Jeroen de Ridder uit.

Terwijl, aantoonbare onjuistheden over je politieke tegenstanders of over wetenschappelijk feiten moet je aan banden kunnen leggen, stelt De Ridder. "Dat is toch niet de vrijheid van meningsuiting bedreigen?"

Daan Roovers: "Het zijn oppervlakte-fenomenen." Volgens haar moeten we dieper kijken. "We blijken op sociale media beïnvloedbaarder dan waar dan ook, omdat het zo veel van ons weet. Ons daar tegen teweer stellen met alleen waarschuwingen werkt denk ik niet goed genoeg.

"We moeten het politieke systeem minder afhankelijk maken van die ene stem op die ene dag," oppert filosoof Roovers. Het risico op het kapen van verkiezingen is door verschijnselen als Obamagate volgens haar levensgroot. "We zijn politiek te veel gaan zien als dat wat er met verkiezingen gebeurt. Terwijl politiek gaat over het vormgeven van je eigen omgeving. Dat zou ik wel weer nieuw leven willen inblazen."

"Het is van alle tijden dat je de waarheid een beetje naar je hand probeert te zetten," begint Daan Roovers, als het gaat over waarheid in de politiek. "Maar er is wel een verschil tussen verleidingsstrategieën en doelbewuste leugens." Daar tussenin zit de gevaarlijkste, volgens Roovers: "Mensen afleiden van je eigen werk en zoveel mogelijk informatie het publieke debat in slingeren om maar te voorkomen dat mensen letten op jouw handelen."

Roovers parafraseert filosoof Hannah Arendt: Het probleem van liegen in de politiek is misschien niet zozeer dat je de ene waarheid verruilt voor de leugen. Het is dat je daarmee creëert dat mensen je niet meer geloven, of dat mensen niet meer geïnteresseerd zijn in de feiten. Ze gaan denken: Het is zo ingewikkeld met die Obamagate. We weten niet precies hoe het zit. Laat maar zitten. "Dat is een vorm van misleiding die niet over liegen gaat, maar over verwarring zaaien, en die is heel ondermijnend," zegt Roovers.

"Er wordt veel te vaak gedacht dat er allerlei verschillende bronnen zijn waar mensen hun informatie vandaan halen," stelt politicoloog Kristof Jacobs. "In theorie is dat zo, maar in praktijk blijkt uit onderzoeken dat kiezers vooral kijken naar klassieke media. Die vertrouwt men het meest, en nu na Covid vertrouwt men die nog meer." Vervolgens is de vraag of die klassieke media politici verantwoordelijk houden voor hun uitspraken en daden, zegt Jacobs. 

Het probleem daarmee is volgens Daan Roovers dat politici, maar ook media, steeds vaker gebruik maken van marketingtechnieken. Die technieken spelen in op het instinctieve deel van ons brein, in plaats van het deel dat weloverwogen een oordeel velt. "Alles wat appelleert aan jou als sensatie en vooroordeel gaan erin als paprikachips," vergelijkt Roovers. "En alle moeilijke berichten zijn sperziebonen, daar moet je op kauwen en zo leer je wat nieuws.

"Maar als je sperziebonen naast paprikachips zet, is het evident welke van de twee het eerst op is. En ik ben bang dat journalistiek daar steeds meer aan meedoet," zegt Roovers. Het risico dat daardoor ontstaat is dat politici dus juist niet verantwoordelijk worden gehouden voor hun uitspraken, omdat dat is als sperziebonen eten.