Verpleegkundigen op rand van burn-out

Voor Karlijn Nijboer (23) voelt het vaak alsof ze in een andere wereld stapt, wanneer ze de Covid-afdeling van het Reinier de Graaf ziekenhuis in Delft betreedt. Normaal werkt zij op de afdeling orthopedie, maar door het personeelstekort en het uitvallen van besmette en overbelaste medische hulpverleners meldde zij zich aan om op de Covid-afdeling te werken. 

Een heftige omschakeling voor Karlijn. "Op mijn vorige afdeling behandelde ik mensen die problemen hebben met botten en spieren. Jaarlijks sterven daar ongeveer vier mensen. In mijn eerste week op de covid-afdeling zijn zes mensen overleden. Ik dacht: Wat doe ik hier? Hoe ga ik deze acht weken overleven?"

Karlijn vindt het onvoorspelbare aan corona eng. "Het ene moment lijkt het goed te gaan met iemand, en een uur later kan de patiënt opeens ingestort zijn. Zo lag bijvoorbeeld een jonge meid van begin twintig op onze Covid-afdeling. Uiteindelijk moest ze naar de IC. Dan denk ik: Dat had mijn vriendin kunnen zijn."

Laatst werd op een avond een 31-jarige jongen met een blanco voorgeschiedenis op de Covid-afdeling gebracht. "Die nacht zegt hij rond twaalf uur dat hij het benauwd heeft, dus verhoog ik zijn zuurstof. Half één zegt hij paniekerig dat hij stikt, en om half drie ligt hij op de IC. Je kunt je vinger er niet op leggen. Corona is net een loterij, alleen wil je die niet winnen."

Karlijn is bang dat een coronapatiënt tijdens haar dienst overlijdt. "Ik heb dat nog nooit meegemaakt. Ik spreek uit naar mijn collega’s dat ik niet goed weet wat ik moet doen als het gebeurt. Laat staan of ik het trek."

Karlijn twijfelt soms aan zichzelf. "Ik heb meegemaakt dat twee patiënten na mijn dienst zijn overleden. Dan denk ik: Heb ik iets over het hoofd gezien? Juist door die onzekerheden met collega’s te delen, krijg je de bevestiging dat je alles hebt geprobeerd. Omdat mijn team angsten en onzekerheden bespreekbaar maakt, werkt het verlies helend. Je collega’s begrijpen je. Je maakt alles samen mee."

Het zware werk en onvoorspelbare ziekteverloop bij patiënten kunnen bij artsen en verpleegkundigen leiden tot emotionele overbelasting en in de ergste gevallen tot posttraumatische stressstoornissen.

Merel Molenaar (29), werkzaam bij GGZ-instelling HSK, is een van de psychologen die het zorgpersoneel in het Reinier de Graaf ziekenhuis ondersteunt door middel van debriefings. "We evalueren hoe een dienst is gegaan. Op deze manier wordt ruimte gecreëerd om stil te staan bij heftige ervaringen, zodat medisch personeel nare gevoelens en gedachten minder mee naar huis nemen." 

Daarnaast zijn de lijntjes met het zorgpersoneel kort, zodat ze naar hen toe kunnen komen als ze denken dat ze psychische klachten ontwikkelen. "Als ik ook denk dat serieuze hulp nodig is, verwijs ik ze door naar de huis- of bedrijfsarts. Samen met de arts kan bekeken worden welke aanvullende zorg nodig is. Dan krijgt de verpleegkundige een intake gesprek en beginnen de therapiesessies. Voor sommige betekent het ook dat we hen ziek moeten melden."

Eén van de grootste pijnpunten van het zorgpersoneel is de emotionele overbelasting. "Velen zitten op het randje van een burn-out," zegt Molenaar. "Dit gaat gepaard met een te hoge werkdruk. Collega’s raken besmet of worden getest, waardoor de bezetting onvoldoende is. Deze lege plekken worden weer opgevuld door collega’s die eigenlijk een vrije dag hadden."

Het zorgpersoneel weet volgens Molenaar niet waar ze aan toe zijn. "Elke keer aanpassen kan stressvol zijn. De rek gaat eruit. Als het zorgpersoneel weet dat ze nog twee maanden moeten knallen, is het einde in zicht. Maar de huidige situatie is uitzichtloos."

Verpleegkundige Karlijn vindt ook dat de werkdruk te hoog is. "Nu sta je ‘s nachts met drie mensen op vierentwintig patiënten. Laatst ging het met drie patiënten slecht, dan ben je al snel met zijn tweeën voor hen aan het zorgen. En de derde collega moet op de resterende 21 patiënten letten."

Daarnaast moet volgens Karlijn het aantal besmettingen en doden omlaag. "Ik wil lege bedden zien!" zegt Karlijn. "Als je ziet hoe druk het is in ziekenhuizen, hoe vol de bedden zijn, betwijfel ik of ik het wel volhoud."

Molenaar ziet dat veel verpleegkundigen een druk voelen om heftige gebeurtenissen, zoals een overlijden, zo snel mogelijk te verwerken. "De wisseling is snel. Als er net nog een patiënt is overleden, is het bed binnen een dienst alweer gevuld. Een andere strategie die medische hulpverleners al dan niet bewust toepassen, is het wegduwen van heftige ervaringen. Als we er niet aan denken, is het er even niet en kunnen we verder werken."

Karlijn zou tot zeven december op de Covid-afdeling werken. "De daling in het aantal besmettingen en patiënten die overlijden, geeft moed en ik heb besloten om tot begin februari te blijven."

Maar wat als iedereen straks weer hutjemutje zit tijdens de feestdagen? En hoe kijkt Karlijn naar mensen die zich niet houden aan de anderhalve meter? "Ik wil niet dweilen met de kraan open. Luister, hier liggen patiënten die een maand aan de beademing hebben gelegen. Ze kunnen niet meer lopen, staan of voedsel doorslikken. Tegen de mensen die denken dat het allemaal meevalt, zou ik soms willen zeggen: 'Loop een keertje mee'."

Uitval van zorgpersoneel ligt op de loer volgens Molenaar. "De combinatie van het verlies van patiënten en collega’s én de continue hoge werkdruk gaan funest worden. Maar ik denk dat de klap vooral ná coronatijd komt."

Molenaar vergelijk het met touwtrekken. "Op het moment zelf trek je vol adrenaline aan dat touw, en moet je de wedstrijd winnen. Pas als je hebt gewonnen, voel je hoe hard je hebt moeten strijden. En dan val je om. Dat betekent niet dat alle medische hulpverleners straks overbelast thuiszitten, maar wel dat ze nu mentale steun nodig hebben om de klap later hopelijk te verlichten."