Voer de strijd tegen racisme op je eigen manier

De podcast Niet zo Zwart-wit leert ons dat alle mensen van kleur op een andere manier met racisme te maken hebben en dat het oké is om zoekende te zijn en te twijfelen over hoe je hiermee moet omgaan. Nathan sprak zes mensen in de laatste aflevering: In Therapie. Een van hen is presentator Natasja Gibbs. Zij voelde in 2020 op de Dam sinds lange tijd weer saamhorigheid. De Black Lives Matter-demonstraties gaven haar kracht en hoop voor de toekomst.

Ook ging Nathan in therapie met psychiater Forugh Karimi. Volgens Karimi is de worsteling die hij van binnen voelt, het leven tussen twee werelden, onderdeel van zijn identiteit. Het maakt hem Nathan en ze vindt dat hij dat zou moeten koesteren en omarmen.

Nathan concludeert op zijn beurt, dat iedereen van kleur een andere geschiedenis en eigen ervaringen heeft met uitsluiting of racisme. "Het is goed om je daar bewust van te zijn," zegt hij. "In gesprekken kan het soms fel worden en dat is logisch. Maar een dialoog ontstaat alleen als we naar elkaar blijven luisteren, dan komen we erachter waarom mensen leven zoals ze leven. Het staat voor mij altijd voorop nuance aan te brengen waar mogelijk en empathie te tonen."

Nathan is trots op zijn kleur, altijd al geweest en hij ziet zijn kleur als verrijking. Dat leerde hij al vroeg van zijn moeder. "Maar kleur is slechts een aspect van iemands identiteit", zegt hij. "Wie ben je, waar sta je voor, en hoe ga je om met anderen? Iemand is veel gelaagder dan alleen kleur", zegt hij. En dat, terwijl hij daar zelf zo mee worstelt.

Psychiater Forugh Karimi, van wie Nathan veel leert in de podcast, kijkt zelf ook altijd naar de gelaagdheid van identiteiten. Ze is als psychiater gespecialiseerd in mensen met een biculturele achtergrond die vaak met een trauma van racisme te maken hebben. Zij weet dat dit trauma van generatie op generatie wordt doorgegeven. Ook Karimi leeft net als Nathan tussen twee werelden: enerzijds de wereld waaruit zij is gevlucht vanwege geweld en anderzijds de wereld waarin mensen leven die haar niet accepteren zoals ze is.

“Ze leerde mij vooral dat het lastig wordt wanneer extremen zich weinig kunnen verplaatsen in de ander. Ze snapt beide kanten, net als ik,” zegt Nathan. “Mijn leven lang ben ik al gewend te 'code-switchen' in situaties; constant aanpassen en zorgen voor wederzijds begrip en nuance.” Veel kinderen met een migratieachtergrond of biculturele achtergrond leren van kleins af aan al te code-switchen. Het is een handvat om je staande te kunnen houden in sociale situaties, zeker als je leeft tussen twee werelden. Je past je aan de situatie aan waarin je je op dat moment bevindt, door je sociaal wenselijk te gedragen.

Voor de psychiater is parentificatie een vorm van code-switchen waarin zij zich herkent. Dat wil zeggen dat zij als klein meisje al de rol van ouder kreeg toebedeeld op emotioneel en sociaal vlak, de ouder-kind verhouding wordt dan verstoord. Met schadelijke gevolgen voor het kind. "Ze was verantwoordelijk voor harmonie binnen haar gezin”, zegt Nathan. “Dan raak je eraan gewend naar de buitenwereld altijd te nuanceren en de bemiddelaar te zijn. Ze vertelde mij dat ze daarom ook heeft gekozen voor dit vak. Ze is idealistisch en voelt zich verantwoordelijk voor verbinding te zorgen,” zegt hij.

“Ze leerde mij in de podcast dat je solidariteit altijd kunt tonen zonder dat je bij een bepaalde groep hoeft te horen. En dat je geen kant hoeft te kiezen, ondanks een omgeving die je dwingt te kiezen. Dat je niet kiest, zegt niets over je loyaliteit."

Voor Nathan is er sinds de zichtbaarheid van de Black Lives Matter-demonstraties in 2020 iets losgekomen en ging hij twijfelen over zijn eigen loyaliteit. “Moet ik hier ook iets van zeggen of van vinden,” vroeg hij zichzelf af. Ook voor Myron Hamming, stadsdichter van Groningen, is loyaliteit een worsteling geweest. Hij kreeg in 2020 veel verzoeken om te komen spreken tijdens de demonstraties. Maar hij voelde zich daar eigenlijk niet zo goed bij.

Hamming had het zwarte vierkantje al had klaarstaan in zijn Instagram-concepten, vertelde hij aan Nathan in de podcast. Maar hij kwam tot de conclusie dat het voor hem niet de juiste manier was om zich te uiten. Maar hij was ook bang dat de keuze het vierkantje níet te plaatsen, misschien als zwak gezien zou kunnen worden. Toch koos Hamming ervoor loyaal te blijven aan zichzelf. Daarmee vond hij motivatie om te gaan schrijven en echt de diepte in te gaan.

“En die motivatie werd beloond,” reflecteert Nathan. “Myron won de derde prijs tijdens de Martin Luther King Spoken Word-uitreiking. Daar lag voor hem toen meteen een keiharde bevestiging dat een zoektocht waardevol is. Dat het goed is om daarvoor de tijd te nemen, om je te laten inspireren en jezelf en anderen vragen te kunnen stellen.”

Eigenlijk is het voor alle mensen van kleur die met racisme te maken hebben een grote zoektocht hoe hiermee om te gaan. Ook voor witte mensen, die racisme niet zien of niet weten wat ze kunnen doen. Voor acteur Tarikh Janssen is het al een tijdje heel duidelijk dat hij veel harder moet werken, omdat hij een man van kleur is. Hij werd vaak gecast als knappe bruine man en kreeg altijd maar een paar zinnen tekst in een stereotype rol.

Hij voelde zich een ‘excuus-zwarte’ in witte films voor het witte publiek. Hij stapte uit dit mechanisme, waardoor hij weer een stereotype opgedrukt kreeg, namelijk dat van ‘boze zwarte man’. En daar worstelt hij nog altijd mee. In de podcast vertelt hij dat hij het daarom ook zo belangrijk vindt dat alle mensen - wit, zwart en alles daartussen - hierover met elkaar in gesprek gaan.

Politicoloog Kiza Magendane wordt ook als rolmodel gezien door velen, hoewel er ook mensen zijn die hem het kwalijk nemen dat hij te genuanceerd en te soft is. “Maar dat is zijn karakter, hij is zacht van natuur”, zegt Nathan. “En Kiza weer dat er mensen zijn die harder zijn dan hij. Hij is van mening dat die twee verschillende krachten elkaar juist kunnen aanvullen en elkaar verder kunnen brengen.”

En door te schrijven en te spreken op, hoe Magendane dat zelf noemt, keurig witte platforms in keurig witte kringen, zet hij mensen aan tot denken. Door toon aan te houden en niet aanvallend te zijn, zoals hij van nature is. Al blijft het voor hem wel ook een zoektocht hoe hij in verbinding kan blijven met extremen en radicalen.

Het is leerzaam om met elkaar in verbinding te blijven, en daarvoor is nodig om goed naar elkaar te blijven luisteren, vertelt Nathan. “Iedereen voert gesprekken op diens eigen manier, op diens eigen moment, in de publieke ruimte of met vrienden. Dat moeten we allemaal vieren. Zolang het gesprek er maar is, alle emoties mogen er zijn,” zegt hij. “Ik heb geleerd van alle worstelingen, vragen en antwoorden van de gasten. En ik voel mij niet meer alleen in deze reis. En ik zie ook steeds meer in dat je als rolmodel kan worden gezien door een groep die zich in je herkent. En dat vind ik mooi."

Wat ook mooi is: dat Nathan momenteel programmamaker is bij The School Of Life. Hij bedenkt inhoud van programma’s en is nu onder andere bezig met het produceren van een serie over onze koloniale geschiedenis. Daarvoor reist The School Of Life af naar acht voormalige koloniën van Nederland en spreekt daar met mensen. “Het is de geschiedenisles die je nooit hebt gehad,” zegt Nathan.

Daarnaast fantaseerde hij weleens over het toevoegen van de achternaam van zijn Ghanese vader, zodat hij Nathan De Vries Adjei heet. Sindskort is het wettelijk mogelijk de achternamen van twee ouders te krijgen, al weet hij nog niet of hij dat ooit echt zal doen. Hierover spreekt hij met zijn moeder in de podcast, die het toevoegen van deze achternaam eigenlijk alleen maar als verrijking kan zien; een verrijking van cultuur en identiteit. En om de cultuur van zijn vader nog meer invoelbaar te maken, gaat Nathan binnenkort samen met zijn moeder en zusje op reis naar Ghana. 

“Zelfontwikkeling is belangrijk en zeker als je dingen niet weet, leer van mensen die het wel weten. En dat is precies wat ik met Niet zo Zwart-wit ook heb gedaan en altijd zal blijven doen.”

Podcast nog niet geluisterd? Doe dat dan nu in favoriete podcast-app. Blijf op de hoogte via onze nieuwsbrief, en lees meer op human.nl/niet-zo-zwart-wit.