Als je het beeld dat je van jezelf hebt niet terugziet in anderen, kan je dan wel worden wat je wilt? Mede-oprichter van Omroep ZWART Gianni (Grot) Lieuw-A-Soe, lijsttrekker voor BIJ1 in Delft Jeanette Chedda en docente Fatima El Bahoudi vertellen over de voorbeeldfuncties die ze zelf hebben gehad én die ze zelf willen zijn. Want hoe is het om te leven zonder een rolmodel? En wat is het belang van rolmodellen?
Voor Jeanette Chedda, Fatima El Bahoudi en Gianni (Grot) Lieuw-A-Soe staat het belang van rolmodel buiten kijf. “Als je niemand ziet die op je lijkt en niet het gevoel hebt dat je jezelf kunt zijn, kun je ook nooit floreren.”
De vierde aflevering van onze podcast Niet zo Zwart-wit staat in het teken van rolmodellen. Wij spraken met drie mensen, uit de politiek, het onderwijs en de media over het belang van representatie. Welke rol hebben rolmodellen in hun leven gespeeld?
In de zesdelige podcast Niet zo Zwart-wit gaat Nathan de Vries op zoek naar nuance op het gebied van racisme en diversiteit. De mediamaker gaat in gesprek met onder andere zijn moeder, Natasja Gibbs en Kiza Magendane. Luister de podcast op Spotify, RSS, Apple Podcast, Google Podcasts en alle andere podcastplatforms.
“Ik ben opgegroeid zonder rolmodellen, ik zag nooit mensen die op mij leken. Een gehandicapte vrouw van kleur, of zelfs een gehandicapte moslima van kleur? Die ben ik in de media niet tegengekomen. Dat zie ik als een heel groot gemis, want je groeit dan op met het idee dat je een vreemd eendje bent. Je kunt niet worden wat je niet kunt zien.
Als je niemand ziet die op je lijkt en je het gevoel hebt dat je niet jezelf kunt zijn, dan kun je ook nooit floreren. Je bent de hele tijd op je hoede omdat je je niet veilig voelt.
Mijn acceptatieproces als gehandicapte moslima van kleur was lang en zwaar. Verschillende identiteiten komen in mij samen. Allereerst als vrouw. Aan hoe de vrouw wordt gerepresenteerd - wat vrouw zijn dan ook betekent - kon ik mij nooit spiegelen. Ik wilde dan wel het vrouwbeeld zijn dat wij in de maatschappij kennen, maar ik zie er heel anders uit. Ik ben niet wit, ik ben niet blond, ik heb geen blauwe ogen en ik ben niet dun.
Ik dacht dat het aan mij lag dat ik overal buiten viel. Ik pas niet bij het beeld van vrouw-zijn, omdat ik korte benen heb. Ik pas niet bij de Hindoestanen, omdat ik gehandicapt ben. Bij gehandicapten paste ik niet omdat ik niet slim genoeg was, of niet leuk genoeg. Bij de OI-gemeenschap (Osteogenesis Imperfecta, red.) was het hetzelfde geval. Ik lijk ook niet op hen, omdat ik daar geen mensen van kleur tegenkwam.
Vanuit dit negatieve zelfbeeld raakte ik in een depressie. Tot ik mij ging inlezen over zogenoemde disability activism in het buitenland. Daardoor kwam ik erachter dat het probleem van de handicap niet de handicap zelf is, maar de ontoegankelijkheid van de samenleving. Door de manier waarop we naar de gehandicapte mensen kijken, de waarde die we hechten aan het functioneren van lichamen en de manier waarop de gehandicapte mensen worden gerepresenteerd.
De manier waarop naar handicaps wordt gekeken in onze samenleving is niet goed voor je zelfbeeld. De hele reden waarom ik dacht dat iets met mij mis was, was door het beeld dat de samenleving heeft.
Inmiddels is mijn denken in een stroomversnelling geraakt, op professioneel gebied en in mijn persoonlijke ontwikkeling. Ik sta zelfs als disabled person of colour in een modereportage van de ELLE. Dat is een uniek moment in Nederland, want zoiets - iemand met een handicap in een modereportage - zie je alleen in het buitenland. Sinds die shoot is uitgekomen, moet ik daarom eigenlijk constant feest vieren.”
"Toen mijn oma, die mij opvoedde, op mijn zestiende een herseninfarct kreeg, moest ik heel snel volwassen worden. Als rolmodel gaf Will Smith mij veel houvast. Ik vond hem heel inspirerend want ik herkende mezelf in hem. Hij was succesvol, dus voor mij was dat een motivatie om iets van mijn leven te maken.
Je kan jezelf in iemand herkennen op verschillende manieren: op het gebied van uiterlijk, aan iemands karakter en/of op het gebied van ervaring. Als we het hebben over iemands karakter, was dat bij de humor van Will Smith. Hij is lollig en houdt van een grapje. Daar houd ik ook wel van. Daardoor herken ik mezelf in hem.
Maar ook het uiterlijk van iemand is van belangrijk. Anderhalf jaar geleden was Akwasi bij Jinek. Hij zat daar met Eva Eikhout en zij zei: 'Ik had het als jong meisje tof gevonden als ik iemand met een beperking het nieuws zou hebben zien presenteren.’
De representatie op televisie was heel eenzijdig. Ik heb het dan over representatie van mensen die je kunt zien, maar ook de verhalen die worden verteld. Die worden vaak ook verteld vanuit een eenzijdig perspectief. Dus daarom was het belangrijk om Omroep ZWART op te richten.
Als het blijft zoals het nu is, ontstaat een kloof in de samenleving. Televisie is hét medium waarmee je heel snel, heel veel mensen kan bereiken. Als je jezelf terugziet op televisie, voel je je ook een onderdeel van deze samenleving. Eenzijdige representatie bestaat al heel lang op televisie, al ver voordat wij ons hebben georganiseerd. Maar op het moment dat Omroep ZWART ontstond, was het ijzer heet en zijn we het gaan smeden.
Omroep ZWART is voor representatie voor én achter de schermen. Als je diverse verhalen wilt vertellen dan moet je het ook maken met een team met verschillende referentiekaders. Ik merk aan de generaties boven mij dat ze zich gast voelen in Nederland. Ik ben hier geboren en getogen. Ik ken niets anders, dit is mijn thuis. Dus ben ik wat assertiever dan de generatie voor mij. Daarom is Omroep ZWART er denk ik nu, en niet eerder.”
“Wanneer mensen horen dat ik docent ben, vallen ze niet zelden van hun stoel van verbazing. Mensen die mij niet kennen vinden het gek dat iemand zoals ik docent is.
Ik ben begonnen zonder hoofddoek. Het heeft best lang geduurd voordat ik op mijn werk ook een hoofddoek ben gaan dragen. Dat is mijn identiteit. In mijn vrije tijd droeg ik wel een hoofddoek en op werk deed ik geen hoofddoek op. Ik had toen het gevoel dat het niet kon, maar dat was mijn eigen invulling. Totdat ik mij afvroeg waarom ik mijn leerlingen wel leer dat ze zichzelf mogen en moeten zijn, en ik dat dat zelf niet doe. Wat is dat voor iets raars? Ik mag toch mezelf zijn?
In mijn jeugd waren de mensen om mij heen anders dan ik. De Marokkaanse mensen waar ik mee omging studeerden niet. Ik was juist wél heel ambitieus op dat gebied, dus was er niemand waar ik mij aan kon spiegelen. Mijn moeder was mijn rolmodel, maar in andere dingen; goed voor jezelf zorgen en onafhankelijk zijn. In de tijd dat ik ging studeren was dat al heel bijzonder.
Eerst was ik er niet zo bewust van dat ik een rolmodel was, nu wel. Leerlingen maken opmerkingen, zoals: ‘Jij bent juf en je draagt een hoofddoek dus dan zou ik dat ook kunnen worden.' Daarnaast komen collega's en leerlingen met vragen rondom de islam naar mij toe. Ik vind het heel mooi dat ik vooroordelen kan wegnemen bij mensen. Als ik hoor dat iets ‘typisch islamitisch’ is terwijl dat niet zo is, kan ik dat tegenspreken. Dan hoop ik dat ze dat van mij aannemen. De media spelen daar ook een grote rol in, het is belangrijk dat media zwart-wit-denken tegengaan. Je moet alles van zo veel mogelijk kanten belichten.”
Naast presentator Natasja Gibbs, politicoloog Kiza Magendane en acteur Tarikh Janssen, spreekt Nathan de Vries in Niet zo Zwart-wit ook met cabaretier Glodi Lugungu, stadsdichter van Groningen Myron Hamming, psychiater Forugh Karimi, én zijn eigen moeder.
Benieuwd? Luister de podcastserie Niet zo Zwart-wit nu in je favoriete podcast-app. Blijf op de hoogte via onze nieuwsbrief, en hou human.nl/niet-zo-zwart-wit in de gaten voor meer inspiratie.