Zo krijgen leerlingen meer geloof in eigen kunnen

School gaat niet alleen over lezen, schrijven en rekenen, maar ook over kinderen leren samen te leven. Idealiter zou ieder kind als een kritisch denkende, onderzoekende en actief participerende burger uit het onderwijs moeten komen. Helaas zijn de verschillen op scholen in het geven van dit soort lessen nog groot. Daardoor rijst de vraag: Wat zijn goede voorbeelden van mooi burgerschapsonderwijs? 

Veel kinderen op de scholen waar Rotterdam Vakmanstad is geïmplementeerd komen uit gezinnen waar armoede heerst en ouders veel stress ervaren door gerelateerde problemen. Met als gevolg dat kinderen thuis vaak niet de mogelijkheid hebben om bijvoorbeeld te sporten en minder gestimuleerd worden om zich breder te ontwikkelen.

Dat ziet ook Maike Verboon, directeur van de KBS Jacobusschool. “Onze school staat in een zwakke wijk: in bijna 83 procent van de gezinnen heerst armoede. Dat kan betekenen dat ze minder kleding of levensmiddelen kunnen kopen, maar ook dat ze minder sporten. Toen ik vier jaar geleden hier op school directeur werd, wilde ik beter naar de doelgroep kijken: wat hebben deze kinderen nodig?

Met het team gingen ze een een traject in om te bepalen wat voor leerlingen ze na acht jaar basisonderwijs wilden afleveren. "Daar hebben we kernwaarden aan verbonden en al snel kwamen we erachter dat het jaarklassensysteem niet meer aansloot bij onze doelgroep. Nu hebben we drie leerpleinen: voor de onderbouw, de middenbouw en bovenbouw. Op een leerplein zitten verschillende leerjaren bij elkaar. Zo kunnen we ook de werkdruk van leerkrachten verminderen, waardoor we meer aandacht hebben voor het individuele kind."  

Verboon vindt dat als je kinderen gelijke kansen wilt bieden ze een onderzoekende houding nodig hebben, een schoolplein en ateliers in de school waar ze kunnen ontdekken en een leerkracht die niet alleen zendt, maar betekenisvolle lessen geeft waarin de zintuigen worden geprikkeld. 

Toen Verboon in gesprek kwam met El Ousrouti was er dan ook meteen een klik. Vooral de brede ontwikkeling van Vakmanstad sprak Verboon aan, omdat ze vindt dat je die net zo hard nodig hebt als rekenen en taal. Daarom begon de Jacobusschool vorig jaar met Vakmanstad als vast onderdeel van het lesprogramma.

Een mooie aanvulling, vindt Verboon: “We hebben hierin een partner gevonden die de doen-denklessen kan geven. Daar hebben we vakdocenten voor nodig, die de kinderen kunnen prikkelen. Zeker bij een vak als techniek of koken.” 

Vakmanstad werkt met een eigen team van vakdocenten, mensen die gestudeerd hebben in hun vakgebied. El Ousrouti: “Wij stellen met dit team van vakdocenten de lessen inhoudelijk samen en we evalueren samen. Een doorgewinterde Vakmanstad-docent leidt onze vakdocenten op. Zo waarborgen we een hoge kwaliteit.

"Waar we wel tegenaan liepen was het gemis van pedagogische kwaliteiten bij een aantal van onze docenten. Het zijn hele loyale en gedreven docenten, maar ze hebben niet allemaal de pabo gedaan. En klassenmanagement is een vak apart. Daarom hebben we mensen uit de praktijk onze eigen docenten laten onderwijzen op dat gebied.” 

De samenwerking tussen de scholen en Vakmanstad is van groot belang. Niet alleen op facilitair gebied (wat er nodig is voor een les, zoals geprint lesmateriaal, apparatuur die klaar staat of een beschikbaar lokaal), maar ook inhoudelijk sluiten de lessen aan op het onderwijs van de school. Verboon: “De onderwerpen waarmee wij thematisch werken en die in ieder leerplein binnen de school terugkeren, komen ook terug bij de lessen van Vakmanstad, behalve bij judo."

"Wij laten Vakmanstad weten met welke thema’s wij aan de slag gaan, zodat zij daar lessen op kunnen laten aansluiten," vervolgt El Ousrouti. "Nu is dat bijvoorbeeld ‘de kinderboerderij’. In onze lessen maken de kleuters in het onderbouwplein een eigen kinderboerderij met knuffels, in de middenbouw staat een koe met plastic handschoenen vol melk als uiers en de bovenbouw is bezig met lessen over landbouw."

Vakmanstad zorgt dan dat in hun lessen dit thema ook een rol speelt. Zo hebben ze bijvoorbeeld bij de groenlessen een broedmachine met bevruchte eieren staan en een hok met kuikens. "Het voordeel is dat overal, in onze lessen en die van Vakmanstad, dezelfde woorden en taal worden gebruikt, waardoor de woorden beklijven en de woordenschat bij onze leerlingen vergroot.” 

Toch wil Verboon daar nog wel extra aandacht aan besteden. “Een ontwikkelpunt voor het volgende schooljaar is om vanuit het team een aanspreekpersoon te hebben voor de vakdocenten. Dit werkt effectiever om de doen-denklessen sneller voor te bereiden met de faciliteiten vanuit de school. Ook is het van belang om de medewerker- en ouderbetrokkenheid een grotere rol te geven, om de doen-denklessen naar thuis te koppelen.” 

Die betrokkenheid is ook voor El Ousrouti een belangrijke pijler. “We hebben laten monitoren hoe de samenwerking is met scholen. Daaruit bleek dat zowel ouders als iedereen op school erg betrokken is. Dat is voor ons ontzettend belangrijk: als de conciërge geen idee heeft wat je komt doen, kan zo’n hele les in de soep lopen. Verder is van belang dat ook het schoolbestuur achter onze visie staat."

Bij Vakmanstad willen ze dat ouders echt betrokkenheid tonen bij de ontwikkeling van hun kind. "Daarom hebben we bij alle lessen conversatiestarters die kinderen mee naar huis krijgen als input voor gesprekken met hun ouders. En we hebben zo’n twee keer per jaar een activiteit voor ouders op school. Bijvoorbeeld een filosofieles voor ouders of een ouderdiner, waarvoor de kinderen zelf koken, een uitnodiging maken en de zaal versieren. Dat is een soort breekijzer om ouders ook echt naar school en onze lessen te krijgen. Want welke ouder kan nog nee zeggen tegen zoveel moeite die de kinderen gedaan hebben?” 

De lessen groen, koken, techniek en judo zijn ondanks corona inmiddels goed ingebed in het onderwijs van de KBS Jacobusschool, maar dat geldt nog niet voor filosofie, dat heeft iets langer op zich laten wachten. Verboon: “Rotterdammers zijn van de niet-lullen-maar-poetsen-mentaliteit. Ik vond het daarom lastig om naar ouders te communiceren dat kinderen filosofieles zouden krijgen. Van techniekles begrijpen ze het belang."

Voor de groenlessen of kooklessen, waar de kinderen naar buiten gaan, krijgt ze ze ook wel warm: daar doen ouders zelfs aan mee. Daarom heeft Verboon de filosofieles in eerste instantie uitgesteld. "Tot de tweede lockdown, toen hebben we met een klein groepje op school toch een filosofiedocent op bezoek gehad. En wat ik daar zag! De kinderen zaten in een kring en luisterden naar elkaar, ze lieten elkaar uitpraten en leerden dat je best een andere mening mag hebben en deze mag uiten met respect voor elkaar."

Tijdens de lockdown waren de meest kwetsbare kinderen op school en die zag ze tijdens filosofie helemaal ontspannen. "Vaak nemen ze een bepaalde stress mee vanuit huis, doordat er thuis armoede is en schaamte, maar nu zag je een verlichting. Ze werden gehoord en toonden begrip naar elkaar. Toen realiseerde ik me dat ik onze leerlingen tekort heb gedaan om het vak nog niet te integreren.” 

Vakmanstad kost geld, maar dankzij een bijdrage van de gemeente voor projecten voor gelijke kansen kon de implementatie worden bekostigd. Daarnaast heeft de KBS Jacobusschool dankzij subsidies voor alle kinderen een judopak kunnen aanschaffen en is er net een nieuwe keuken geplaatst, zodat ze kunnen koken met de groente uit de moestuin. 

Wat Verboon vooral belangrijk vindt, is dat ieder kind op school zich aangetrokken voelt tot de lessen van Vakmanstad. “Onder begeleiding van experts hebben de kinderen kortgeleden DNA uit aardbeien gehaald. Ze kregen laborantjassen aan, een bril op en handschoenen aan. Om betekenis aan de les te geven, hebben we het gekoppeld aan de pandemie en verteld dat laboranten ook vaccins ontwikkelen.

"In zo’n les zie je kinderen die ontzettend druk zijn met de microscoop en de uitvoer van het experiment, en je hebt kinderen die alles willen weten van een laborant. Zo is er ruimte voor de doeners én voor de denkers. Iedereen groeit op zijn eigen manier omdat de lessen kinderen op verschillende niveaus helpen bij hun ontwikkeling. Dit willen we de kinderen meegeven zodat ze knappe burgers worden die weten dat ze er toe doen.”  

El Ousrouti: “Het belangrijkste effect van deze vorm van doen-denkenonderwijs kwam voor mij uit een langlopend onderzoek naar ons programma van het Kohnstamm Instituut. Daaruit bleek dat dit programma werkt voor de doelgroep waarvoor het bedoeld is. De sociale emotionele ontwikkeling gaat omhoog bij deze kinderen en ze krijgen een positief en zelfverzekerd zelfbeeld en vooral meer geloof in eigen kunnen.” 

In totaal zijn er twaalf van dit soort Meetups in het hele land. Alle oplossingen die worden aangedragen worden uiteindelijk besproken in de grote slotbijeenkomst in Den Haag op 26 mei 2021, om zo tot een concreet actieplan te komen waarna deze wordt aangeboden aan landelijke beleidsmakers.

Heb jij ideeën voor hoe we gelijke kansen voor elk kind kunnen creëren, of ben je op zoek naar oplossingen? Meld je aan voor de Meetup in jouw regio. Wil je zelf een Meetup organiseren naar aanleiding van Klassen? Graag! Mail ons.