Waarom stervensbegeleiding juist over het leven gaat

Door haar achtergrond als verpleegkundige in de palliatieve zorg heeft Diana veel ervaring met het bieden van fysieke zorg in de laatste levensfase. In haar werk als stervensbegeleider trekt ze die zorg breder om ook aandacht te bieden aan de emotionele kant hiervan.

“Stervensbegeleiding draait om afscheid nemen en bespreken hoe iemand dit laatste moment wil beleven. Ik wil mensen helpen om zelf te kiezen hoe ze met sterven omgaan. Natuurlijk heb je niet alles volledig in de hand, maar we kunnen zo wel meer sturen en ingrijpen wanneer we beseffen dat dingen niet gaan zoals iemand zou willen.

Het is vaak letterlijk vijf voor twaalf als mensen beseffen dat het niet gaat zoals ze willen, terwijl we bij ziektes als kanker en dementie of een heel hoge leeftijd, wel weten dat het 'eraan zit te komen'. Als iemand bijvoorbeeld in het ziekenhuis ligt, maar liever thuis wil overlijden en dat niet meer mogelijk is omdat daarvoor niks geregeld is. Ik hoor dan ook heel vaak van mensen: ‘had ik maar…’ en dat vind ik zo zonde, want dan is het al te laat." 

“We besteden als iemand is overleden wel veel aandacht aan de uitvaart, maar dan is iemand natuurlijk al overleden. Het zou heel mooi zijn als we een aantal rituelen kunnen uitvoeren voor diegene in zijn of haar laatste levensfase. Kijk bijvoorbeeld naar een geboorte, trouwen of samenwonen: dit vieren we. Als er een kindje op komst is, zijn we ons maandenlang aan het voorbereiden. We lezen ons in, kopen cadeautjes en maken een kinderkamer. We bereiden ons ook mentaal voor en denken na over hoe we ons kind willen opvoeden.

Als je dan kijkt naar het laatste stuk van het leven, zie je dat we daar het liefst niet mee bezig zijn. Dat is natuurlijk ook een stuk moeilijker en verdrietiger. Ik denk dat je door daar meer tijd en aandacht aan te besteden het niet zozeer makkelijker maakt, maar wel draaglijker.”

“Familie vindt het vaak heel moeilijk om in te schatten hoe zij kunnen helpen. Ze voelen angst, want dit is onbekend terrein: wat gaat er gebeuren? Wat komt er na de dood? Waar gaat iemand heen? Deze vragen leveren veel stress op, waardoor het blikveld van mensen heel klein wordt. Als buitenstaander kan ik dan helpen: ik kan de hele situatie overzien en de dingen regelen waar zij op dat moment niet aan kunnen denken.

Daarbij komt dat degene die komt te overlijden soms bang is een last te zijn voor naasten. Zij willen niet te veel van hen vragen. Maar de ervaring leert dat familie het juist heel fijn vindt om te helpen, zolang ze maar weten wat van hen verwacht wordt en daar kunnen we afspraken over maken."

“Dat is soms best lastig, omdat ik veel schrijnende situaties meemaak. Zeker met jonge mensen is het heftiger dan wanneer iemand op een respectabele leeftijd overlijdt. Ik mediteer en probeer voldoende te sporten. Boksen helpt me enorm omdat ik zo mijn boosheid en frustratie kwijt kan. Maar ik zie mijn werk vooral als iets dat enorm veel dankbaarheid en zingeving geeft. Ik kan mensen ondersteunen op verdrietige momenten. Door de focus te leggen op hoe ik iemand kan helpen, wordt de somberheid niet te zwaar.”

“Als waker ben je bij de laatste momenten van iemands leven aanwezig. In deze actieve stervensfase, waar iemand dus echt bezig is met sterven, verzwakt het lichaam sterk, waardoor mensen niet meer uit bed kunnen. Ze slapen veel en hebben verminderd bewustzijn. Als waker draag je daarom bij aan de fysieke zorg. Je zorgt ervoor dat mensen comfortabel liggen en je frist hen op of verschoont het bed. Maar het is ook jouw taak om rust te bieden. Voor de een betekent dit dat je een stukje voorleest of dat je ervoor zorgt dat het stil is. Anderen vinden het fijn om te bidden, te zingen of mooie verhalen over hun leven te delen.” 

“Zeker. Mensen worden soms erg angstig in deze laatste momenten. Opvallend is dat ze juist vooral bang zijn voor het laatste stukje leven. Het doodgaan, dat geloven ze wel. Maar er is angst om pijn te hebben. En wanneer mensen erg bang zijn voor de dood vrezen ze vaak het onbekende. Wat gebeurt er na de dood? Waar ga je heen? Als waker is het dan belangrijk om een beeld te schetsen dat past bij diegene en wat troost kan bieden.”

“Ik heb een heel mooie ervaring met mijn oma. Zij had jarenlang dementie en in die laatste fase was ze heel ver heen. Haar hart klopte, ze ademde nog, maar er was niemand meer ‘thuis’.

Op het moment dat ze overleed stonden mijn familieleden en ik aan het bed. Ze lag al enige tijd te slapen, maar vlak voordat ze stierf opende ze haar ogen. Ze keek de kamer rond en keek iedereen een voor een recht aan. Het voelde echt alsof ze checkte en ze zag: jullie zijn hier en het is oké. Nu mag ik gaan. Vlak daarna is ze ook met een glimlach op haar gezicht overleden.

Op het sterfbed zijn mensen vaak sterk verzwakt en hebben ze veel slaapmiddelen en pijnstillers gekregen. Hierdoor zijn ze heel ver weg. Maar vlak voor het sterven openen ze dan toch nog hun ogen, of spreken ze één of twee woorden. Ik vind dat zo bijzonder omdat het, als je kijkt naar iemands toestand, helemaal niet meer mogelijk zou moeten zijn dat iemand opeens helder wordt. Maar toch gebeurt het. Een soort laatste groet.”

Wil je meer weten over Diana's werk? Lees hier over haar bedrijf Ster in Zorg.

Adelheid Roosen en Hugo Borst slaan, na In De Leeuwenhoek en Thuis op Zuid, opnieuw de handen ineen voor een serie over dementie. In Roosen & Borst ligt dit keer de nadruk op afscheid nemen. Want vanaf het moment dat je de diagnose krijgt, is je leven een groot en langgerekt afscheid. Waarbij je elke keer afscheid moet nemen van wéér iets anders: van je dromen, van wie je was, van je geliefden, en uiteindelijk van het leven zelf.

Ontdek meer over het programma →