Columnist Bas Heijne vraagt zich af waarom mensen zich in de huidige ‘post truth’ wereld zo makkelijk om de tuin laten leiden. Wat maakt de nationalistische oneliners van conservatieve leiders zo aantrekkelijk? Wat voedt het gevoel van onbehagen en verdeeldheid? In de vierdelige serie Onbehagen van Human en VPRO onderzoekt hij waarom de idealen van onze beschaving steeds verder onder druk komen te staan.
Het beeld dat Bas Heijne van de mens had wankelt al een tijdje. Dat kwam echter volledig op losse schroeven te staan tijdens de aanslag op Charlie Hebdo in januari 2015. Op dat moment verbleef hij in Parijs en kort nadat de berichten op zijn telefoon waren binnengekomen, was hij ter plaatse. Daar verdween bij hem voorgoed het wereldbeeld waarmee hij was opgegroeid.
'Het was zo’n twee uur nadat de bloedige aanslag op de redactie had plaatsgevonden. (…) Het nieuws was nog niet doorgedrongen. Er was alleen het naakte feit, maar het was nog niet ingedaald, er was nog niets geduid. De daders waren voortvluchtig. Hier was niets meer. Het was alsof ik in een vacuüm stond, daar op die winterse boulevard. Er was iets ontzagwekkends gebeurd, maar het had nog geen betekenis gekregen. (…) Dat eigenaardige gevoel die middag is me bijgebleven - de gewaarwording dat ik tegenover iets stond dat ik niet kon bevatten, iets rauws en elementairs, dat zich heel even onttrok aan al mijn redelijke verklaringen en beschouwingen. De slachtpartij die zich daar had afgespeeld liet zich een paar uur lang niet inpassen in mijn werkelijkheid.'
(Heijne in het gelijknamige essay Onbehagen uit 2016)
Vele andere aanslagen volgden. De oude Verlichtingsidealen zoals vrijheid, gelijkheid, het belang van democratie, gemeenschapszin en empathie worden door populisten afgedaan als naïeve beloften. In Rusland en Turkije staat ‘de sterke man’ stevig aan het roer. Met Trump en Brexit is de nieuwe wanorde compleet.
Heijne gaat op zoek naar antwoorden op de vraag wat het gevoel van onbehagen en de voortdurende verdeeldheid voedt. Onbehagen is een beeldend essay, waarbij Heijne's krachtige pen leidend is in zijn persoonlijke zoektocht naar wat er in de afgelopen dertig jaar precies is verschoven, wat er is gebeurd met de idealen van vrijheid, gelijkheid en broederschap die voor hem altijd vanzelfsprekend leken, en waarom de democratie zo’n speelbal is geworden van breed uitgemeten sentimenten in de media.
Hij wil weten welke rol tech-giganten uit Silicon Valley spelen in onze individuele vrijheid en wat verklaringen zijn voor de steeds groter wordende kloof tussen links en rechts maar ook die tussen de boze burger en de elite. Waarom zijn woorden van Trump en Poetin nu zoveel aantrekkelijker dan waarden als gelijkheid of broederschap?
Gesprekken met denkers, historici en wetenschappers en de inzet van bijzonder archiefmateriaal staan in dienst van Heijne's betoog. Een greep uit de sprekers: primatoloog en bioloog Robert Sapolsky, schrijver David Van Reybrouck, Charlie Hebdo-journaliste Zineb El Rhazoui, historicus Anne Applebaum en antropoloog en jihadistenkenner Scott Atran.
Essayist: Bas Heijne
Regisseur: Geert Rozinga
Producer: Bircan Unlu
Beeldresearcher: Barbara Kist