'Media zijn te weinig transparant'

We hebben steeds meer te maken met beeldmanipulatie en desinformatie, daarom is het volgens mediacriticus Madeleijn Van den Nieuwenhuizen, bekend van Zeikschrift, belangrijk om scherp te blijven. “Er is vandaag de dag een hele grote ontwikkeling gaande wat betreft desinformatie,” zegt ze. “Je ziet daardoor een tweedeling ontstaan in het medialandschap: mensen die honend spreken over mainstream media en mensen die honend spreken over honende sprekers over mainstream media."

“Soms is de mogelijkheid van desinformatie al genoeg om te twijfelen. Ik zat laatst met mijn vriend een video van president Biden te kijken waarin hij speecht en zegt: ‘Amerika kan beschreven worden in één woord.’ En op dat moment lijkt er iets van een beestje in zijn oog te vliegen waardoor zijn antwoord helemaal verhaspeld wordt en eigenlijk onverstaanbaar is."

Tekst gaat verder onder de video.

"Mijn vriend en ik moesten daar in eerste instantie heel hard om lachen. Maar wat ik interessant vind aan zo’n filmpje, is de vraag die vervolgens opkomt: of zo’n gebeurtenis echt is. Het zou zomaar in scene gezet kunnen zijn door montage. Dat gebeurt in Amerikaanse politiek vaker dan in Nederlandse politiek. Ik woon inmiddels al ruim vijf jaar in Amerika dus ik heb de Trump regering voor het grootste deel meegemaakt.

Tien jaar geleden zou ik nooit hebben gevraagd of dat filmpje echt is, maar nu wel. Zeker bij zo’n verhaspeling die maar drie seconde duurt en gemakkelijk te manipuleren is. Dat werd namelijk ook bij presidentiële verkiezingen in Amerika gedaan. Ook in dat opzicht wordt desinformatie op grote schaal verspreid - waar fact-checkers wel achteraanlopen - maar dan is het al verspreid.

Ik vond het interessant dat mijn eigen gedachte was of het grappig moest zijn of dat het nep is. En áls het echt is, zou het volgens mijn vriend door mensen gezien worden als bewijs voor zijn dementie, niet gewoon een flater. Je moet je - zeker in Amerika - altijd afvragen of ‘gekke' politieke filmpjes gek zijn, omdat ze zo gemonteerd zijn, omdat iemand er belang bij heeft degene in een kwaad daglicht te stellen.”

“Je kunt in zekere zin meten of een mediabron betrouwbaar is of niet. Daar zijn een aantal indicatoren voor. Zoals het publiceren van een jaarverslag, waarin staat waar hun geldstromen vandaan komen. Of in hoeverre een krant doet aan het opstellen van ethische regels in een soort handboek. Doen ze aan hoor en wederhoor?

We zitten echter ook in een vertrouwenscrisis. En die los je niet op door te kijken welke namen er precies in het colofon staan en of ze wel of geen financiële verantwoording publiceren. De aantijging dat je niet transparant genoeg bent als medium, los je gek genoeg niet per se op door maar transparanter te zijn. Soms is het nooit genoeg, omdat de oorzaak van het wantrouwen in de kern elders ligt. Zoals het verlies van een gedeelde werkelijkheid, afnemende maatschappelijke solidariteit, geërodeerd vertrouwen in instituties door aanhoudende schandalen elders. Dus het gaat niet alleen over objectieve indicatoren die we kunnen aanwijzen en aanvinken om die bron te vertrouwen.

Maar er is natuurlijk ook veel om te wantrouwen of kritisch op te zijn. Kijk maar wat er met het vertrouwen in Den Haag is gebeurd. Het vertrouwen in politici is niet alleen afgenomen, maar ook het vertrouwen in de gehele Tweede Kamer en het vertrouwen in de ambtenarij en de rechtsstaat. En dat is wel echt iets serieus. Soms stellen politici dat ze het vertrouwen van kiezers heus nog hebben. Maar vertrouwen is niet iets wat je kunt nemen of claimen, je kunt het alleen krijgen of verdienen.”

“Ja, helaas. Het vertrouwen wordt ze niet gegeven, maar toch zitten ze er nog. Vaak wordt meteen over excuses gesproken na grote misstanden die aan het licht zijn gekomen. En ja, sorry zeggen is natuurlijk goed. Maar weten hoe iets tot stand is gekomen - en voorkómen - moet nog belangrijker zijn. En daar horen we bijna niemand over in het maatschappelijke debat. Daar zit dan ook meteen de echte schaamte. Het is niet schaamtevol om sorry te zeggen, het is schaamtevol om uit te moeten leggen dat iets zover heeft kunnen komen.

Deden er maar meer politici aan gezonde zelfreflectie, zoals Liliane Ploumen. Zij erkende nederig waar haar grenzen liggen in eigen politieke verlangens en in haar competenties. En dat is heel verfrissend. Ze is opgestapt omdat ze zichzelf niet goed genoeg vond als leider. Dat spreekt voor haar, in contrast met een aantal mannen die eigenlijk ondanks aanhoudende schandalen maar blijven zitten.

Ik heb weinig carrières gezien die werkelijk zijn gebroken door massakritiek. Had massakritiek maar werkelijk het effect dat mensen levenslang verbannen konden worden uit de politiek. Maar alles wijst erop dat het niet zo werkt. Als je echte macht hebt, is het heel moeilijk gecanceld te worden. Het kromme is ook dat mensen hun eigen macht nooit ervaren als exorbitant. Macht is voor de machtigen wat geld is voor de rijken. Iets waar een ander altijd meer van heeft."

“Bij HUMAN voelt het gelukkig heel ontspannen en gelijkwaardig. Maar het is natuurlijk zo dat hoe hogerop je komt als ambitieuze vrouw, hoe meer je je in een door witte mannen gedomineerde wereld bevindt. Mediakritiek gaat uiteindelijk ook over macht en over wie het narratief bepaalt. De kritische blik helpt mee in wie gezien wordt, wie de microfoon aangereikt krijgt en wie een podium krijgt. Maar ook wie de gasten zijn en wie de items bepalen die gemaakt worden.

Ik heb zelf natuurlijk ook meer macht verworven doordat mijn volgersaantallen op Instagram groeiden. En doordat ik door hoofdredacteuren waarover ik mij kritisch uitliet, meestal wel serieus word genomen, soms krijg ik binnen een dag al een reactie. Daarnaast ben ik momenteel ook aan het promoveren, ik geef les en ik werk aan een boek. Ik ervaar zelf op dit moment erg weinig discriminatie, maar dat is geen goede maatstaf om te meten of er genderongelijkheid is.

We zouden het naar mijn mening meer moeten hebben over wat het betekent om macht en aanzien te hebben. En ook zeker binnen de media vind ik dat een interessant mechanisme, want als ik bijvoorbeeld met journalisten in gesprek ga, vind ik het fascinerend dat weinig van hen zichzelf als individu met macht zien. Juist door het te ontkennen wordt macht gemaskeerd. Terwijl; erken het gewoon. Het is niet iets negatiefs of arrogants, als je er maar op de juiste manier mee weet om te gaan.”

“Ik hoop dat we een inkijkje kunnen geven in hoe dingen achter de schermen werken, dat we de kijker mee kunnen nemen in het proces voordat iets op televisie verschijnt, of wat er op een krantenpagina te lezen is. Dus inzicht geven in hoe bepaalde kwesties of vraagstukken tot stand zijn gekomen.

Ik neem daarin een voorbeeld aan het HUMAN-programma Medialogica, al heeft dat programma maanden de tijd om te researchen en echt helemaal ergens in te duiken. Bij Mediastorm is dat natuurlijk anders. Wij zitten direct op de actualiteit en het wordt op één dag opgenomen en uitgezonden, daardoor is het onvoorspelbaar en spannend.”

“Ik ben weleens aangeschoven bij een talkshow, maar ik heb nog nooit een programma als presentator geleid. En dat vind ik tof, maar ook best een beetje spannend. En ik ben benieuwd hoe het is om samen te werken met een redactie.

Lang deed ik niet aan mediakritiek buiten Zeikschrift om. Omdat ik waarde hecht aan onafhankelijkheid en niet de indruk wilde wekken onder een andere paraplu werkzaam te zijn. Daar kom ik nu dus voorzichtig van los. Ik heb zin in het laten vieren van die controleteugels.

Ook ben ik nieuwsgierig waarmee mensen naar de tafel komen, welke ideeën er worden aangedragen en dat ik zelf ook een inkijkje krijg in andere breinen. Ik hoop gewoon op veel verrassingen.”