De mediastorm rond de Week van de lentekriebels

We spreken Medialogica-makers Martine Braam en Rosalyn Saab die de afgelopen maanden op zoek gingen naar een antwoord op deze vraag.

De Week van de Lentekriebels is een nationale projectweek voor het speciaal- en basisonderwijs waarin leerlingen kennismaken met relationele en seksuele vorming. 

Saab: De Week van de Lentekriebels bestaat al 18 jaar. Voor het eerst was er zó veel om te doen. Dat is opvallend want Nederland wordt in het buitenland gezien als een voorloper op het gebied van seksuele opvoeding, zeggen deskundigen. In deze Medialogica-aflevering onderzoeken we de dynamiek die ervoor zorgde dat seksuele vorming van kinderen op basisscholen onder een vergrootglas kwam te liggen.

Braam: Tijdens ons onderzoek ontstond in Franstalig België ook rumoer. Daar was het alleen een stuk heftiger, omdat er zelfs scholen in brand zijn gestoken. We zagen ook een grote rol voor onjuiste informatie en uit de context getrokken feiten. Dat was een belangrijke reden om door te gaan met ons onderzoek.

In Nederland ging een video van Forum voor Democratie rond. Daarin laat Thierry Baudet een kinderboekje zien dat verspreid zou worden op basisscholen. In het boekje staat een plaatje met uitleg over pijpen. Baudet zegt verontwaardigd dat het bedoeld is voor kinderen vanaf 4 jaar oud. Dat klopt niet. Het boekje ligt niet op basisscholen en het is bedoeld voor ouders. Zo kunnen ze omgaan met vragen van hun kinderen.

Saab: Dit boekje is een belangrijk startpunt voor de verspreiding van onjuiste informatie. Het is een heel oud boekje en wordt nergens meer verkocht.

Braam: Wij konden het ook niet meer kopen. Toch circuleert na het filmpje van Baudet de onjuiste informatie dat kinderen op basisscholen leren wat pijpen is. Uiteindelijk vindt de online ophef ook een weg naar reguliere media, zoals kranten en talkshows.

Braam: Online ontstaat een alternatieve realiteit, die volgens een spreker in de uitzending, Roxane van Iperen, van invloed is op de gehele nieuwsstroom. 

Van Iperen noemt het de drietrapsraket: ‘De onderste laag van het internet, waar een hele hoop radicale groeperingen en organisaties opereren, werpt muntjes op. Soms wordt er eentje opgepakt door de middelste laag van het internet, met onder anderen de influencers. Zij verspreiden iets razendsnel. Dat is eigenlijk de ‘witwasstraat’. Vanaf daar wordt het pas door reguliere media opgepikt. Het verhaal zou moeten zijn dat er een aantal radicale groeperingen zijn die een verhaal de wereld in hebben geholpen wat niet klopt en wat massaal is opgepikt door influencers die zich zorgen maken. Het nieuws zou dus moeten zijn: jongens, dit klopt allemaal niet.’

Braam: Het viel op dat een specifieke groep veel deelde over dit onderwerp, Van Iperen noemt die groep ‘wellness rechts’. Dat zijn influencers die veel delen over moederschap, vrouwelijkheid en welzijn. Een deel van die groep neemt sinds de coronacrisis vrij extreem gedachtegoed over.

Saab: Dat begon met wantrouwen richting de overheid en de beslissingen die in hun ogen werden opgelegd aan de bevolking. Denk aan het vaccineren van kinderen, en scholen die dicht gingen. Er gingen verhalen rond over een wereldwijde elite die via vaccinaties veel schade zou aanrichten. Ze zouden kinderen zwakker maken zodat ze een makkelijkere prooi zijn voor pedofilie. 

Braam: De theorie van een elitenetwerk die kinderen ontvankelijk wil maken voor pedofilie, is al heel oud en keert steeds terug, volgens Roxane van Iperen. Ook tijdens de Week van de Lentekriebels werd er gezegd: ‘Zie je wel, ze seksualiseren onze kinderen.’ 

Kinderen en pedofilie roepen een oergevoel op bij mensen. Het is makkelijk om in te spelen op emotie. Er gingen ‘voorbeeldbrieven’ rond die je als ouder kon sturen naar school. Daarin kwamen elementen uit die complottheorie terug. Natuurlijk wil je kinderen beschermen. Ik denk dat een heleboel ouders, die zich zorgen maken over seksuele voorlichting, helemaal geen weet hebben van de onderliggende theorieën die eraan ten grondslag liggen.

Saab: De groep ‘wellness rechts’ is niet de enige groep die zich over de Week van de Lentekriebels heeft uitgelaten, maar wel een opvallende. Zij zijn naderhand eigenlijk nog bozer geworden, bijvoorbeeld om hoe Rutgers is omgegaan met de kritiek. Ze hebben het gevoel dat ze door Rutgers zijn weggezet als radicaal-rechts of complotdenker.

Het was voor ons als makers moeilijk om te onderscheiden wat reële zorgen zijn en waar mensen slachtoffer werden van complottheorieën, bijvoorbeeld vanuit extreem conservatieve lobbygroepen.  

Rutgers geeft in onze Medialogica-aflevering toe dat de ophef in de media er deels toe heeft geleid dat ze weinig ruimte hadden voor de vragen en zorgen van ouders. Ze zien in dat er ook ouders zijn met hele terechte vragen. Maar door de mediastorm is er volgens Rutgers te weinig aandacht en tijd geweest voor deze zorgen, van zowel reguliere media als Rutgers zelf.

Braam: We leven in een cultureel divers land. Misschien is daar iets te weinig aandacht voor geweest de laatste jaren, bijvoorbeeld in de promotie rondom de week. Het zou weleens kunnen dat een voedingsbodem van onvrede en een gevoel van niet gehoord zijn, ervoor hebben gezorgd dat onjuiste informatie of uit de context gehaalde informatie makkelijker aan kon slaan. 

Braam: Ik maak me niet snel zorgen, maar nu wel. We bediscussiëren mensenrechten, LHBTI-rechten staan onder druk en het abortusdebat wordt weer gevoerd. En we bevragen onze seksuele voorlichting op basisscholen, waarvan alle onderzoeken erop wijzen dat het leidt tot een veiligere en gezondere omgeving voor kinderen. 

Waar komen bepaalde denkbeelden vandaan? De omgekeerde nieuwsstroom, waar Roxane van Iperen naar verwijst, is een enorm effectieve route waar we nog niet op beducht zijn. We weten nog niet goed hoe we dit moeten duiden. Dat speelt bij veel meer maatschappelijke thema’s dan alleen seksuele voorlichting en de Week van de Lentekriebels.