De schreeuwers tegenover de feiten

Als bedenker en initiatiefnemer van Medialogica heeft eindredacteur Josten inmiddels 39 uitzendingen achter zijn naam staan. Toen het programma begon in 2012 kon Josten niet vermoeden dat de beïnvloeding van publieke opinie zo’n extreme rol zou gaan spelen in de samenleving. Als hoogtepunt van dit mechanisme noemt de hoofdredacteur van Human de rol van nepnieuws in de verkiezing van de machtigste man op aarde. Net als bij alle onderwerpen die de redactie bespreekt is de belangrijkste vraag: hoe ontstaat publieke opinie en wat voor invloed heeft die op het leven van alledag?

‘We beginnen de nieuwe serie met een aflevering over de Oostvaardersplassen. Hier zie je hoe onder druk van de publieke opinie een ideaal van natuurbeschermers in korte tijd kantelt in hun ergste nachtmerrie. Jaren terug was de gedachte om ongerepte wilde natuur in Nederland te creëren, zonder ingrijpen van mensen. Maar mede door sociale media krijgen mensen die meer van boerderijnatuur houden een grotere stem in het kapittel dan de biologen en ecologen die het ideaal bedachten. Dit leidt langzaam maar zeker tot het einde van die ongerepte natuur.'

'In ons tweede dossier zie je een vergelijkbaar mechanisme op een hele andere manier. Op allerlei fronten is China bezig zijn invloed uit te breiden. Wij proberen in beeld te brengen hoe China die publieke opinie met harde hand regisseert. Het land dwingt buitenlandse correspondenten tot zelfcensuur en het doet in binnen- en buitenland aan geschiedvervalsing.'

'In de laatste aflevering bespreken we een van dé grote publieke opiniedossiers van deze eeuw. We vragen ons in die aflevering af wanneer journalistiek rondom #MeToo integer is en wanneer het doorslaat naar trial by media. Aan de ene kant geeft het een stem aan slachtoffers van seksueel machtsmisbruik, anderzijds zijn niet alle zaken zo zwart-wit als in de publieke opinie vaak lijkt. We doen zeker niet vergoelijkend over seksueel machtsmisbruik, maar we roepen wel de vraag op of elke heksenjacht terecht is.’

‘We kijken altijd naar welke verhalen dé verhalen zijn van deze tijd. In zowel de aflevering over #MeToo als in de aflevering over de Oostvaardersplassen zien we dat meningsuiting een grote rol speelt. Er treedt verharding op in kampen die voor of tegen zijn, dat zie je ook bij verhalen rond Zwarte Piet of Johan Derksen. Twintig procent reageert daar heel heftig op. Tachtig procent heeft een hekel aan al dat geschreeuw en wil dat op basis van onderzoek, feiten en goed nadenken een opinie wordt gevormd. Met Medialogica proberen we dat proces te ondersteunen. En dat gaat verder dan alleen op televisie.’

‘Met korte versies van onze uitzendingen gaan we het land door naar scholen van alle niveaus, van vmbo-kader tot gymnasia, van mbo-opleidingen tot de pabo. In onze workshops heb ik echt het gevoel dat we het zaadje planten en dat we jongeren trainen in opinievorming. We leggen uit hoe informatieselectie werkt, hoe informatie wordt gewogen en hoe dat uiteindelijk moet leiden tot meningsuiting. De eerste twee stappen ontbreken nu vaak in de onderwerpen waar het debat uit de bocht vliegt. Daarnaast proberen we online permanent verhalen te maken die helpen dat systeem van publieke opinievorming te begrijpen.’

‘Uit onderzoek van de MediaMonitor (.pdf) blijkt dat het vertrouwen in de journalistiek de afgelopen tijd is gestabiliseerd. Volgens mij zaten we onderin het kommetje van de grafiek en gaan we nu langzaam de weg omhoog weer in. In commerciële zin is de toekomst van de journalistiek zorgelijk, in publieke zin zie ik lichtpunten. Hoewel zelfs kranten als The New York Times moeite hebben om de kosten te kunnen dekken, zijn er steeds meer regeringen die het belang van goede journalistiek herkennen. In Nederland en Canada stelt de overheid nu geld voor onderzoeksjournalistiek beschikbaar en ik hoop dat andere landen de trend volgen. In eigen huis gaan we bij Human en de VPRO op termijn onze journalistieke krachten bundelen met één grote onderzoeksjournalistieke vloer, met specialismen in publieke opinie, rechtsstaat, en financiële en sociale economie. Bovendien proberen wij door onze workshops onze reikwijdte te vergroten.’

‘Naast de docententrainingen geef ik veel lezingen, bij leger, politie en aan justitie. Dat leidt tot veel reacties. We moeten alleen niet de illusie hebben dat we met dit programma het beeldvormingstijdperk kunnen keren. Het belangrijkste dat wij kunnen bereiken is dat een aantal besluitvormers bewuster wordt van het mechanisme. Onze afleveringen laten goed zien hoe ook bijvoorbeeld politie, justitie en jeugdzorg ons emotionele brein voeden, en daarmee een sleutelrol spelen in de beeldvorming. Terwijl we alleen op basis van rationele beslissingen een goede samenleving kunnen bouwen. Daar hopen wij wel aan bij te dragen, met Medialogica en alle programma’s van Human.’

‘Heel eerlijk: die kunnen wij ook niet helemaal negeren. Het is nu eenmaal ontegenzeggelijk verbonden aan ons mens-zijn, dus ook bij Medialogica kiezen we soms onderwerpen waarbij we tot op zekere hoogte toegeven aan de aantrekkingskracht van de emotie. Het is namelijk soms een methode om mensen die normaal niet naar ons kijken te verleiden dat toch te doen. En dat zal hopelijk weer bijdragen aan een mespuntje meer verantwoorde meningsvorming.’