Journalisten worden geïntimideerd, boekwinkels sluiten gedwongen hun deuren: China bepaalt de feiten en herschrijft het verleden. In het voorjaar van 1989 gaan tienduizenden Chinezen de straat op om te demonstreren voor meer vrijheid en democratie. Op 4 juni 1989 grijpt het leger met groot machtsvertoon in op het Plein van de Hemelse Vrede. Demonstranten worden gedood.

Lee Cheuk-yan probeert in Hong Kong de waarheid over de beruchte dag tentoon te stellen in een klein museum. Al snel na de opening in 2014 staat een beveiligingsbeambte voor de deur om de identiteit van elke bezoeker te registreren. Opdrachtgever: de verhuurder van het pand, die banden zou hebben met de Chinese overheid. In China kan zo’n registratie voor problemen zorgen voor gewone burgers. In 2016, na twee jaar, gooit het museum de handdoek in de ring.

‘Wat China doet is een manier van zelfcensuur in het hoofd plaatsen van eenieder die maar met China bezig wil zijn,’ zegt Tom Van de Weghe. Hij was voor de Vlaamse omroep VRT tot 2012 correspondent in China. De huidige correspondenten die wij hebben benaderd wilden niet met ons op camera spreken. Ze zijn bang voor de reactie van de Chinese autoriteiten.

Van de Weghe ondervond aan den lijve dat hij niet elke dag sensationele verhalen kon maken. ‘Je wordt dan bont en blauw geslagen bij wijze van spreken.’ Om succesvol te zijn als buitenlandse correspondent moet je meespelen met het spel van de Chinese overheid, vertelt Van de Weghe.

Veel Chinacorrespondenten laten zich bijstaan door een lokale, Chinese journalist. Een zogenoemde nieuwsassistent. ‘Het Mandarijn lezen lukt voor mij niet. Zij zijn onze ogen en oren in China,’ zegt Van de Weghe. Het beeld dat wij in Nederland hebben van China wordt daar dus ook door bepaald. China weet dit en de veiligheidsdiensten zetten regelmatig de assistenten onder druk. Bij de politie moeten ze dan vertellen waar hun werkgevers aan werken.

Niet alleen journalisten merken de groeiende onderdrukking door het regime van president Xi Jinping. In Hong Kong spraken wij met boekverkoper Lam Wing-kee. In zijn assortiment ook boeken die in de rest van China verboden zijn, zoals ongeautoriseerde biografieën van Xi Jinping. Bij de grens met China werd Lam opgepakt en onder druk gezet om zijn klantenadministratie met de autoriteiten te delen. Na vier maanden geeft hij toe en moet hij zijn administratie in Hong Kong ophalen. Kort daarna sluit zijn boekwinkel. De toekomst van Lam is nu onduidelijk. Lam is overigens niet het enige slachtoffer. Tussen oktober en december 2015 verdwijnen in Hong Kong nog vier boekverkopers.

Niet alleen in China probeert de overheid de feiten naar de hand te zetten, ook in Nederland probeert het land de publieke opinie te beïnvloeden. In Groningen vinden we één van de wereldwijd ruim vijfhonderd Confucius Instituten. Het heeft als missie de Chinese taal en cultuur in Nederland te promoten. Het Instituut valt onder het Chinese ministerie voor Onderwijs. ‘Dat wordt gerund door het regime in Beijing. Het is niet onafhankelijk,’ zegt historicus Frank Dikötter.

Het Confucius Instituut ondersteunt ook Chinese lessen op middelbare scholen. De scholen hebben recht op 10.000 dollar van het Instituut om uit te geven aan zaken die iets kunnen leren over China. Alle scholen die wij spreken zeggen dat het Instituut geen invloed heeft op de lessen. Maar het Instituut geeft wel een lijst met boeken waaraan de scholen de 10.000 dollar mogen uitgeven. Eén van die boeken is bijvoorbeeld Grandma’s China, a personal journey through China’s transition. Hoe de studentenopstand van 1989 verloopt, blijft in het boek onduidelijk. In het boek ontbreekt ook hoe het leger ingrijpt met doden tot gevolg. 

Lees meer over de omstreden Confucius Instituten.

Geen tijd, maar wel benieuwd naar de aflevering? Kijk hier Medialogica Kort: de aflevering in minder dan vijf minuten. Liever lezen? De aflevering samengevat in tekst vind je hieronder

Confucius Instituut

In de aflevering spreken we uitgebreid met Jingy Liu van het Groningen Confucius Instituut. Het Instituut heeft als doel het promoten van Chinese taal en cultuur in Nederland. Hoe dat verloopt zie je in de aflevering. Ontdek hier vast meer over de Confucius Instituten.

Lees verder →

Interview met maker Jacco Versluis

China-deskundige Fred Sengers is journalist en werkte voor verschillende kranten. Voor zijn eigen blog Blogaap.nl sprak hij met maker Jacco Versluis over persvrijheid in China, zelfcensuur en Confucius Instituten.

Lees verder op Blogaap →

Eindhovens Dagblad

In het Eindhovens Dagblad van 4 januari lees je over hoe Confucius Instituten lessen Chinees ondersteunen op verschillende middelbare scholen in Nederland. Wij waren te gast bij het Stedelijk College Eindhoven. Je ziet er meer over in onze aflevering.

Tijdens zijn onderzoek maakt maker Jacco Versluis ook gebruik van Twitter. Deze mensen volgde hij. Volg ze ook voor meer informatie.

Melissa Chan, oud-Chinacorrespondent Al Jazeera
Austin Ramzy, oud-Chinacorrespondent The New York Times
Chris Buckley, Chinacorrespondent voor The New York Times
Gerry Shih, Chinacorrespondent voor The Washington Post
Marieke de Vries, Chinacorrespondent voor de NOS. Verhuist binnenkort naar de Verenigde Staten.
Eefje Rammeloo, Chinacorrespondent voor onder meer Elsevier, Bureau Buitenland en De Telegraaf.

Ook haalde de maker veel feiten uit het zogenoemde ‘Algemeen ambtsbericht China’ van het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken. Het bericht bevat ook veel informatie over de mensenrechtensituatie in China.

Meer over de machinaties van president Xi Jinping vind je in deze aflevering van Door het hart van China (VPRO). Presentator Ruben Terlou bezoekt onder andere Shenzhen waar de eerste onderdelen van het beoogde sociaal krediet-systeem worden uitgerold. Dit systeem geeft Chinese burgers plus- en minpunten voor bepaald gedrag en dat kan grote invloed hebben.

Dat dit systeem ook gevolgen voor ons kan hebben zie je in deze aflevering van Tegenlicht (VPRO). Chinese internetgiganten als Alibaba en Tencent kijken buiten de landsgrenzen om hun markt te vergroten. Tegenlicht maakte nog twee afleveringen over China. Kijk bijvoorbeeld naar ‘De Chinese wereldorde’ en ‘De nieuwe zijderoute'.

Bij De Correspondent lees je hoe China met megaprojecten economische groei brengt naar allerlei landen, maar tegelijkertijd die landen opzadelt met torenhoge schulden. Op die manier vergroot China wereldwijd zijn invloed. Ook in Nederland investeert de Chinese overheid veel geld in allerlei ondernemingen, schrijft De Correspondent. Lees hier verder. 

In Nederland hebben veertien scholen jaarlijks recht op 10.000 dollar van een Confucius Instituut. De Instituten vallen onder het Chinese ministerie van Onderwijs. Wij vroegen de directeur van het Groningen Confucius Instituut waarom dat geld wordt geïnvesteerd. Historicus Frank Dikötter reageert. Kijk hier vast een sneak preview uit de uitzending.