De Decembermoorden: hoe kon het zo misgaan?

Op 8 december 1982 zijn vijftien mannen gefolterd en vermoord in Fort Zeelandia in Paramaribo, Suriname. Voor veel mensen heeft deze nacht Suriname voorgoed veranderd, en ze worden zelfs betiteld als misdaden tegen de menselijkheid, door mensenrechtenexpert John Dugard. Binnen vijf jaar na de onafhankelijkheid van Nederland, veranderde de piepjonge democratie na een militaire staatsgreep in een militaire dictatuur.  Hoe kon het zo misgaan? Daarvoor moeten we eerst terug naar 1973.

Joop den Uyl wordt premier van Nederland en vind dat het tijd wordt om het land kolonie-vrij te maken. Hij wil dat Suriname zo snel mogelijk onafhankelijk wordt. In Suriname regeert op dit moment de Nationale Partij Kombinatie en ook zij zijn het hiermee eens. Een versneld proces wordt in gang gezet om Suriname voor te bereiden op onafhankelijkheid.

Suriname verklaart zichzelf officieel onafhankelijk en raakt daarmee los van Nederland. Het parlement neemt een nieuwe grondwet aan die vreedzaamheid, mensenrechten en een democratische rechtsstaat zou waarborgen. Gouverneur Johan Ferrier wordt aangewezen als eerste president, Henck Arron als eerste premier en het land viert feest.  

Onder meer doordat de onafhankelijkheid van Suriname snel geregeld moet worden, gaat de economie van het land nogal achteruit. De werkloosheid stijgt in een rap tempo en de leefsituatie van veel mensen verslechtert. Er ontstaan spanningen onder het Surinaamse volk. In 1980 ontstaat een conflict tussen de regering en de beroepsmilitairen.

Op deze dag pleegt sergeant Desi Bouterse samen met vijftien andere onderofficieren van het Surinaams Nationaal Leger een staatsgreep. Premier Arron en zijn regering worden afgezet en gevangengenomen. Al snel wordt duidelijk dat Bouterse niet voorbereid is op de verantwoordelijkheden die bij het regeren komen kijken. Suriname lijkt gebukt te gaan onder een corrupt regime. Terwijl de onderdrukking door de militaire machthebbers toeneemt, wordt het volk steeds opstandiger.

Naar aanleiding van de onrust en ontevredenheid onder het volk, pleegt een kleine groep militairen van het Nationaal Leger, onder leiding van luitenant Soerindre Rambocus en zijn collega sergeant-majoor Wilfred Hawker, een volgende coup. Maar deze mislukt. En Hawker wordt gedwongen door Bouterse om een verklaring op televisie af te leggen. Hierna wordt hij geëxecuteerd. Een schokkend moment voor de Surinaamse bevolking, want de realisatie rijst dat de regering onder leiding van Bouterse geen tegenspraak duldt.

De militairen van Bouterse verwoesten in de nacht van 7 op 8 december de radiostations ABC en Radika, de drukkerij van het dagblad De Vrije Stem en het gebouw van vakcentrale de Moederbond. Ook worden er zestien tegenstanders van het militaire regime ontvoerd naar Fort Zeelandia in Paramaribo, dat door ‘kamp Bouterse’ als kazerne wordt gebruikt. Daar worden ze fors toegesproken en beschuldigd ‘vijanden van de revolutie’ te zijn. Ook worden ze gemarteld en vijftien van de zestien mensen worden uiteindelijk geëxecuteerd.

Het gaat om journalisten, wetenschappers, militairen, universiteitsdocenten, advocaten, een vakbondsleider en een ondernemer. Bouterse en de andere militairen geven als uitleg dat de mannen op de vlucht sloegen, en ze hen daarom moesten neerschieten. Veel Surinamers hebben hier hun twijfels bij en nabestaanden noemen het zelfs "de grootste leugen van de vorige eeuw".

Dit zijn de namen van alle slachtoffers:
Surendre Rambocus, Jozef Slagveer, Harold Riedewald, Jiwansingh Sheombar, Frank Wijngaarde, Robby Sohansingh, Cyrill Daal, Kenneth Gonçalves, André Kamperveen, Gerard Leckie, John Baboeram, Bram Behr, Sugrim Oemrawsingh, Eddy Hoost en Lesley Rahman.

De ochtend na de executies legt Bouterse een verklaring af op de televisie. Hierin zegt hij dat er een machtsovername aan zat te komen, maar dat zijn regering die op tijd heeft kunnen stoppen. Waarom de executies hebben plaatsgevonden, wordt niet duidelijk en Bouterse ontkent hier iets mee te maken te hebben.

Het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten (NJCM) publiceert een rapport waarin medewerkers van het mortuarium waar de lijken van de Decembermoorden zijn binnengebracht een verklaring afleggen. Daardoor wordt duidelijk dat er sprake is geweest van ernstige mishandeling, wat de medewerkers onder meer konden zien aan verschillende botbreuken. Daarnaast constateerden ze dat de mannen van voren waren neergeschoten, wat de verklaring van Bouterse dat zij op de vlucht zijn neergeschoten verdacht maakt.

Het kabinet treedt af na de Decembermoorden en Nederland stopt met ontwikkelingsgeld richting Suriname. Ontevredenheid onder het volk groeit opnieuw. Door het Junglecommando, onder leiding van de voormalige lijfwacht van Bouterse, wordt het nationale leger onder druk gezet. Er ontstaat een gewapend conflict tussen de twee partijen, dat zeven jaar zal duren (1986-1992). Deze Binnenlandse Oorlog maakt honderden slachtoffers en brengt een grote vluchtelingenstroom op gang. In 1986 vindt de ‘Moiwana Massacre’ plaats, waarbij tientallen dorpelingen met geweren en messen om het leven worden gebracht door troepen van Bouterse. En hoewel in 1987 de partij van Bouterse de verkiezingen verliest van het Nieuw Democratisch Front (NDF), blijft de invloed van Bouterse groot in de jaren die volgen.

Op verzoek van het Gerechtshof Amsterdam schrijft hoogleraar internationaal recht mr. dr. John Dugard een rapport waarin hij onderzoekt of de Decembermoorden door konden gaan als misdrijven tegen de menselijkheid. Zijn uitspraak luidde als volgt:

“De folteringen en moorden in Paramaribo in 1982 lijken te vallen binnen de definitie van misdrijven tegen de menselijkheid. Ze werden gepleegd door militaire autoriteiten in Suriname (staatsactoren) tegen een groep burgers die tot doelwit werden, niet vanwege hun individuele eigenschappen maar vanwege hun status als leiders van de Surinaamse intellectuele elite. Bovendien, zij werden gepleegd op een systematische manier als onderdeel van een georganiseerd plan, met gebruikmaking van publieke middelen, gericht op vernietiging van potentiële opponenten van de militaire autoriteiten.”

Een proces wordt gestart. Hierbij worden vijfentwintig verdachten opgepakt, met Desi Bouterse als hoofdverdachte. Hij biedt excuses aan voor de moorden, maar maakt zich hard voor amnestie. Dit betekent dat de misdrijven gepleegd in een bepaalde periode door een bepaalde groep mensen, geacht worden nooit een misdrijf te zijn geweest.

Het Surinaamse Hof van Justitie spreekt het oordeel uit dat de verdachten van de Decembermoorden vervolgd moeten worden. Ook al heeft het land, sinds verkiezingen in 2010 opnieuw onder leiding van Bouterse, in 2012 een aanpassing op de amnestiewet aangenomen, waarmee vervolging van verdachten van de Decembermoorden zou moeten worden gestaakt. In de memorie van toelichting van de aanpassing in 2012 staat dat amnestie voor de Decembermoorden nodig is 'om te zorgen voor maatschappelijke rust in Suriname en om de ontwikkeling van Suriname te accelereren'. Volgens Bouterse is de wet 'een nieuw begin' voor het land. 'Het is bedoeld om de hele natie te genezen.'

Bouterse, nog altijd de zittende president van Suriname in 2018, krijgt de optie om zich tegenover de rechter uit te spreken en te verklaren wat zijn aandeel was in de Decembermoorden. Maar hij kiest ervoor zich stil te houden en maakt geen gebruik van zijn spreekrecht.

Op 29 november 2019 doet de Surinaamse Krijgsraad uitspraak. Twee verdachten, Etienne Boerenveen en Jimmy Stolk, worden vrijgesproken. Zittend president Bouterse krijgt 20 jaar cel, maar tekent bezwaar aan.

Bouterse wordt opnieuw veroordeeld, maar hij gaat in hoger beroep tegen de uitspraak. Tot op de dag van vandaag heeft Bouterse nog geen dag in de gevangenis gezeten voor zijn aandeel in de moord op de vijftien mensen.

In Het is geen Verleden - 08 12 1982 blikt regisseur Ida Does aan de hand van getuigenissen, archiefbeelden en het werk van hedendaagse kunstenaars terug op de gebeurtenissen van die nacht, dit jaar veertig jaar geleden. Journalist Noraly Beyer spreekt in de documentaire met jongeren en generatiegenoten over een verleden dat geen verleden blijkt te zijn.