Dit zijn onze beste documentaires van 2021

We beginnen in het noorden van het land: in de Groningse en Drentse Veenkoloniën. De komst van enorme windturbines splijt de gemeenschap. Terwijl de oude herenboeren goed geld verdienen met de komst van de turbines, komen andere bewoners in verzet tegen de komst van het windpark.

De acties beginnen ludiek, maar eindigen hard in ondergronds verzet. Twee van de woordvoerders worden opgepakt, één van hen zit maanden vast. Boven alles laat de film zien hoe burgers hun vertrouwen kunnen verliezen in de overheid, en hoe dat kan onstporen, zolang mensen zich niet gehoord en gezien voelen.

Over gezien worden gesproken: in de tweede film op deze lijst heeft een Italiaans echtpaar als eerste oog voor de vluchtelingen die de beruchte Balkanroute overleefd hebben. Na twintig dagen lopen door de Kroatische en Sloveense bossen komen ze aan in Triëst, Italië. Meestal hebben ze niets bij zich, geen rugzak met wat spullen, geen drinken, geen eten, geen documenten. En als ze pech hebben zijn hun schoenen in beslag genomen door de Kroatische grenspolitie.

In het plantsoen in Triëst is er, dankzij Lorena en Gian Andrea, voor het eerst een moment van rust. Het oudere echtpaar verzorgt hun kapotte voeten, ziet de sporen van mishandeling, van bijtwonden van politiehonden, de gescheurde kleren, en hoort de verhalen van achtervolging en zelfs marteling aan. 

Net als in Triëst, steken ook in New York burgers hun handen uit de mouwen.

In de straten van New York verschenen tijdens de lockdown ineens tientallen kleurig beschilderde community fridges, buurtkoelkasten. Buurtgenoten en winkeliers stoppen erin wat ze overhebben. Daklozen, werklozen en anderen die de eindjes niet meer aan elkaar kunnen knopen, pakken eruit wat ze nodig hebben.

In de videobrief van regisseur Ilja Willems vertelt Kymme Williams-Davis, eigenaar van een kleine winkel en een van de eersten die een koelkast op straat zette, over hoe de koelkasten tijdens de lockdown in het straatbeeld verschenen. 

Voor de een is de coronacrisis een stimulans om de handen uit de mouwen te steken, voor een ander voedingsbodem voor samenzweringstheorieën.

Tijdens de coronacrisis is betrouwbare informatie belangrijker dan ooit. Ondertussen lijkt het publieke debat steeds verder te polariseren en staat de journalistiek onder druk. Medialogica kijkt hoe er in Nederland en België door media wordt omgegaan met extreme meningen, feitenvrije stellingen, leugens en de gevolgen daarvan.

De verteller van Zand in de Machine - het coronavirus - neemt de kijker een stap verder in het denken over corona. De boodschap: niet het virus maakt de mens ziek, het is zijn industruële manier van leven. Het virus is het gevolg van deze leefwijze en het is niet meer dan de zandkorrel die de machine blokkeert.

Voor de Belgische regisseur Alain de Halleux is het duidelijk. De moeilijkheden die het virus veroorzaakt stellen niets voor bij wat ons nog te wachten staat - denk aan de klimaatcrisis en politieke omwentelingen. Hoe kunnen we hopen te overleven als we niet precies en dringend plannen maken voor een fundamentele verandering? 

Nu we het toch over grote gedachtes hebben, hoe zetten we machines eigenlijk aan het denken? Artificial intelligence (AI) kan de mogelijkheden om te leren en creëren oneindig vergroten. Maar diezelfde techniek maakt ook politiestaten en waarheidsvervalsing mogelijk.

Hoe gaan we als wereldwijde samenleving om met AI? Wie gaat de controle krijgen over deze technologie? En wat voor soort maatschappij willen we hiermee creëren? 2Doc: iHuman is een politieke thriller over artificiële intelligentie, macht en sociale controle.

Eén ding wat machines niet aan te leren is, is de liefde. De hoofdpersoon in de Voor jou wil ik zijn, heeft ons hierover wijze verhalen te vertellen.

Al van jongs af aan voelt Janine (50) een bijzondere band met haar verstandelijk beperkte broer Albert-Jan (51). Haar ouders hebben altijd voor hem gezorgd, maar nu zij ouder en hulpbehoevend zijn, neemt Janine de zorg van hen over. Hoe pakt zij deze nieuwe verantwoordelijkheid op als mantelzorger voor haar broer? De coronacrisis zorgt voor een overwachte verassing.

Uiteraard volgen we dit lijstje op met nog een film over de liefde. 

Tien jaar geleden raakte Akram tijdens zijn werk zwaar gewond. Hij overleefde, maar een groot deel van zijn onderlichaam moest geamputeerd worden. Nu beweegt hij zich voort door de straten van Sanaa, Jemen, op een plank met rolschaatswieltjes eronder.

Hij verzeilde in een diepe depressie, deed zelfmoordpogingen. Toch vocht hij zich terug in het leven. In de videobrief van regisseur Saleh Maglam zien we het voortdurend bedreigde dagelijks leven van Sanaa vanuit Akrams perspectief. Moedig crosst hij overal doorheen. En dan is er de dag dat zijn grote droom uitkomt: zijn bruiloft.

Het was de zwaarste niet-nucleaire explosie ooit die op 4 augustus 2020 grote delen van Beiroet verwoestte. Nu, meer dan een jaar later, is er weinig tot niets gebeurd. De getroffen wijken liggen onveranderd in puin. “Alsof een lichaam van steen verkracht is,” zegt Nicole Torbey in de videobrief van de Libanese regisseur Mahmoud Kaabour waarin hij haar, haar man en dochter in de maanden na de klap volgt in hun pogingen hun leven weer op orde te brengen.

Net als in de voorgaande film zien we in God geeft geen Geld hoe bewoners zichzelf moeten redden, in een land waar de overheid alle verantwoordelijkheid voor haar burgers vergeten lijkt te zijn.

Tegen het einde van de lijst blijven we kijken bij overheden die mensenrechten schenden. Aan de vooravond van de Olympische Winterspelen kampt gastland China met een PR-probleem. De Volksrepubliek wordt beschuldigd van volkerenmoord op de Oeigoeren.

Argos Medialogica laat zien hoe de Chinese regering onze beeldvorming rond deze islamitische minderheid probeert te beïnvloeden. Waarbij intimidatie niet wordt geschuwd en de lange arm van Beijing ook tot in Nederland reikt.

Graag sluiten we af met de serie waar we het bewogen jaar van 2021 mee begonnen: Klassen. Na het succes van de documentaireserie Schuldig, kaarten Sarah Sylbing en Ester Gould kansengelijkheid in het onderwijs aan.

Elf jaar zijn de hoofdpersonen als ze het eindadvies voor de middelbare school krijgen, dat de rest van hun leven zal beïnvloeden. Niet alle kinderen kunnen terugvallen op steun van hun ouders, sommigen staan er helemaal alleen voor. Gelukkig zijn er nog leraren die zich om hen bekommeren. Maar is dat genoeg?