Op 23-jarige leeftijd verloor Ameline Ansu (32) haar moeder. Haar vader overleed toen ze 27 was. Hoe moest ze omgaan met de pijn en rouw, op haar relatief jonge leeftijd? Ze kon geen boek vinden dat haar hielp, dus schreef ze er zelf één. Voor 'Van harte gecondoleerd' sprak ze een jaar lang met leeftijdsgenoten over het verlies van ouders.

"Als je rouwt, voel je dat je leeft," schrijft Ameline Ansu in haar boek 'Van harte gecondoleerd', waarin ze rouwen als een mengelmoes aan gevoelens kenschetst. "Pijn, euforisch gelukkig, verschrikkelijk verdrietig, intens blij met vrienden en familie en doodsbang voor de toekomst."

Op 23-jarige leeftijd, in 2010, overlijdt de moeder van Ansu na een lang ziekbed. Terwijl leeftijdsgenoten zich druk maken om hun carrièrepad, de woningmarkt en liefdes, moet Ansu leven met de dood.

Was er maar een boek over rouwen en de dood gericht op mensen van haar leeftijd, dacht ze destijds. Een boek dat niet alleen deprimerende verhalen vertelt, want "ik merkte dat het mij niet per se hielp om alleen te lezen over het verdriet van anderen. Ik werd daar alleen maar verdrietiger van. Zo heb ik ook heel lang alleen komedie's gekeken, omdat dramafilms me verdrietig maakten." 

'Van harte gecondoleerd'

"Veel boeken over rouw vertellen mooie verhalen, maar ik miste een boek dat niet al te deprimerend was. Door de gesprekken die ik voerde voor 'Van harte gecondoleerd' ontdekte ik dat er veel meer overeenkomsten in rouw zijn, dan alleen de pijn en het verdriet. En ik hoop dat nabestaanden, maar ook omstanders door het lezen van dit boek meer begrip krijgen voor mensen in rouw, en zich beter een houding weten te geven."

'Van harte gecondoleerd: Jong en verder zonder ouder(s)' is een boek over rouw, zonder zwart randje en verschijnt op 3 februari 2020 bij uitgeverij Spectrum.

© Ameline Ansu / Spectrum

Niemand toewensen

In de rouwperiode na de dood van haar moeder voelt Ansu zich eenzaam. "Niet zo gek, want rouw is iets waar je in je eentje doorheen gaat." Maar door het voeren van gesprekken over rouw, verlies en de dood ontdekt ze dat er veel meer overeenkomsten zijn dan alleen dat verdriet. "Dat zie je van de buitenkant niet."

Ansu wil haar inzicht delen en besluit verhalen te verzamelen van jonge mensen die ook een ouder verloren. "Ik was me er heel erg van bewust dat lang niet iedereen zich zou herkennen in alleen mijn verhaal. Gelukkig maar, want ik wens het niemand toe."

Van a tot z vertellen

Zo hoopt ze iets te maken waar iedereen herkenning en hoop in kan vinden. Voor haar boek voert ze veel losse gesprekken en uiteindelijk een lang keukentafelgesprek met meerdere nabestaanden. "Het was idioot makkelijk om deze mensen te vinden, daar schrok ik echt van. Via via blijkt iedereen wel mensen in deze situatie te kennen."

Sommige vriendinnen van Ansu wisten ook wel iemand, maar waren bang het te vragen. "Het is nogal wat. Maar eigenlijk zei iedereen achteraf dat ze blij waren dat ze hun verhaal mochten delen. Vaak vertel je wel een stukje over hoe een uitvaart was, of een herinnering aan een ouder. Maar om nou je hele verhaal van a tot z te mogen doen, is wel wat anders. Ik ben ook heel dankbaar dat ze me allemaal het vertrouwen hebben gegeven om stukken van hun verhaal te gebruiken in mijn boek."

Niet bang zijn om de dood te benoemen

Met haar boek hoopt ze bij te dragen aan het afbreken van het taboe op dood en rouw. Dat taboe komt onder meer doordat we bang zijn voor onze eigen dood, volgens Ansu. "Bovendien worden we in onze opvoeding vaak weggehouden bij de dood. Als de goudvis overlijdt, spoelen we 'm weg, en vervangen hem snel, in plaats van dat we bij wijze van spreken een begrafenis organiseren waarbij je als kind leert dat de dood bij het leven hoort."

In 2014 overlijdt de vader van Ansu in zijn geboorteland Sierra Leone. Als 27-jarige reist Ansu, tegen de adviezen van haar familie en haar huisarts in, naar het door ebola geteisterde land. De drang om afscheid te nemen blijkt groter dan de angst voor de zeer besmettelijke ziekte. "Het is het moedigste dat ik ooit heb gedaan."

Ansu zag dat de dood in Sierra Leone meer onderdeel is van het leven. "Ze zijn daar niet bang voor de dood. Ze stoppen het minder weg, zoals wij in Nederland. Mensen komen er op jongere leeftijd mee in aanraking dan in Nederand. Dat komt natuurlijk ook door de burgeroorlog van de jaren negentig of de ebola-uitbraak in 2014."

Bovendien ervaren we in Nederland de dood als een ongezellig onderwerp. Het wordt al gauw zwaarmoedig en deprimerend, vertelt Ansu. "Daarbij zijn we bang iemand verdrietig te maken. Maar we moeten niet bang zijn het te benoemen."

Mooie herinneringen

Een manier om een gesprek over een overleden dierbare minder zwaarmoedig te maken, is door herinneringen op te halen. Zo kijk je ook verder dan alleen naar het overlijden van de dierbare op zich. Nabestaanden spelen daar een belangrijke rol in, zegt Ansu. 

"Je moet een beetje richting geven, want een omstander kan niet ruiken wat je prettig vindt. Bovendien gaat elke nabestaande daar anders mee om. Dan weet je als omstander je ook beter een houding te geven."

Als voorbeeld noemt Ansu verhuizen. "Stel je voor dat je vader altijd hielp met verhuizen. Verhuizen is sowieso al een kutklus, maar dat wordt door die herinnering nog zwaarder. Bied dan als omstander aan om te helpen."

Tijdens het sjouwen kun je dan luchtiger anekdotes ophalen, wat het hele onderwerp minder zwaar maakt. Bovendien is het een belangrijke manier om de herinnering aan de dierbare in stand te houden. "Er komen geen nieuwe herinneringen bij, dus ik moet teren op de verhalen die ik heb."

Plots is alles anders

Maar wanneer die herinnering naar boven komt, heb je niet altijd zelf in de hand. Ansu vertelt over de gesprekken die ze had met Lisa en Gert-Jan. De ouders van Gert-Jan komen om door een ongeluk met een veerboot in Tanzania, die van Lisa zaten op vlucht MH17. Hoewel de impact op beiden groot is door het plotse overlijden in het buitenland, is het contrast groot.

"Gert-Jan kan in zekere mate kiezen wanneer hij er aan herinnerd wordt, maar voor Lisa is dat anders. Lisa zit in een format van hoe wij collectief 17 juli herdenken." Tegelijkertijd wordt de dood van de ouders van Lisa ook minder gemakkelijk vergeten door haar omgeving, dan die van Gert-Jan. "Het zijn twee kanten van dezelfde medaille."

Tekst gaat door na afbeelding

© Bente Maria Hilkens / Ameline Ansu

Ameline Ansu

Neem de tijd

Ook Ansu wordt soms pijnlijk herinnerd aan het feit dat haar ouders er niet meer zijn. "Tijdens mijn stage, ongeveer twee jaar na het overlijden van mijn moeder, gingen we met kantoor op bezoek in de Rotterdamse haven, en we gingen lunchen bij de burgemeester van Rotterdam. Het was echt een hele mooie dag en ik dacht: Dit ga ik straks aan mijn moeder vertellen. Ik was oprecht vergeten dat ze er niet meer was.

"Het besef dat je niet meer kunt delen, komt dan keihard binnen. Dat delen is je ontnomen, en dat is echt heel erg pijnlijk. Gelukkig heb ik die momenten nauwelijks meer. Maar als ik straks dit boek voor het eerst in mijn handen heb, wil ik dat delen met mijn ouders, die er niet zijn. Dat doet echt pijn." 

Ansu kan er tien jaar na het overlijden van haar moeder wel beter mee omgaan. "Ik ben er beter op voorbereid. Vroeger kon ik in huilen uitbarsten bij de fysio, omdat me dat aan het ziekenhuis herinnerde waar mijn moeder lag. Zo hard huilen, dat kwam echt niet door de rugpijn."

Haar advies aan nabestaanden is om jezelf tijd te gunnen. "Ik heb mezelf wel echt moeten leren dat dat ook mag. Wij hebben nu dit gesprek, en ik moet echt actief tegen mezelf zeggen dat ik daar zo ook echt wel even van bij mag komen. Dat is niet gek, maar nabestaanden gunnen zichzelf dat te weinig. We willen meteen door."

Niet bang voor de dood

Ansu is niet echt bezig met haar eigen dood, maar ze weet dat het komt. "Ik ga op een gegeven moment ook dood. Daarom probeer ik zo veel mogelijk uit het leven te halen. Soms mag dat wel een tandje rustiger. Ik had een neef die zo hard leefde, dat je na zijn overlijden dacht: Die wist dat-ie vroeg zou overlijden. Hij haalde echt alles eruit.

"Dat vind ik mooi, maar tegelijkertijd hoeft het niet. Maar dat mijn ouders jong zijn gestorven, maakt wel dat ik er echt voor ga als ik iets wil. Ik ga niet afwachten. Die tijd is er niet. Maar je moet daar wel een balans in vinden." 

Ansu hoopt dat anderen daar ook over nadenken. "Mijn boodschap is breder dan alleen aan nabestaanden. Een vriendin dacht dat het buiten haar wereld zou staan, omdat ze haar beide ouders nog heeft. Maar ondertussen zitten vier vrienden van haar in het boek. Het is heel dichtbij, maar omdat we het er nooit over hebben, zie je dat niet. Ik hoop dat we het er nu wel over zullen hebben."

Meer hoop voor als je rouwt