6x waarom burn-out niet jouw schuld is

Het was de Britse oud-premier Margaret Thatcher, die zei: 'Er bestaat niet zoiets als een maatschappij. Alleen individuele mannen en vrouwen met hun gezinnen.' Sindsdien heeft individualisering een behoorlijke vlucht genomen.

Maar als je het bestaan van structurele problemen ontkent, zo zegt schrijver George Monbiot tijdens een Brainwash Talk, en als politieke actie om die structurele problemen aan te kaarten geen kans krijgt, dan verschuift de schuldvraag van machtige structuren naar individuen.

Heb je geen baan? Dat komt niet door structurele werkloosheid, die is er niet. Dan ben je vast lui en niet ondernemend. Geen geld meer op je rekening? Dat komt niet door de hoge woonkosten. Je bent vast lamlendig en kunt niet met geld omgaan. Heb je een psychische aandoening? Dat kan geen maatschappelijke oorzaak hebben, dat moet wel aan jezelf liggen.

Elke maatschappij creëert zijn eigen aandoeningen, zegt psychoanalyticus Paul Verhaeghe op Brainwash.nl. Een samenleving die steunt op individualisering en competitiedrift ziet een stijging in mensen die kampen met sociale angst en depressies.

Zo'n twintig jaar geleden werkte hij mee aan een onderzoek naar mensen met een depressie. Hij wilde weten wat de context van die depressies was. Wat bleek? In een significant aantal gevallen werd de depressie veroorzaakt door arbeidsomstandigheden, door de situatie op de werkvloer.

Vanaf dat moment begon Verhaeghe het verband te leggen tussen een veranderde maatschappelijke omgeving en mentale stoornissen. Voor Brainwash geeft hij zijn analyse.

Oud-redacteur Laurens Zautsen was zo moedig om voor jongerenprogramma 3FM Tussenuur openhartig te vertellen over zijn burn-out.

'Mijn verhaal is niet uniek en allesbehalve waar ik trots op ben. Toch vond ik het na twee jaar tijd om het te delen. Niet omdat ik medeleven wil, maar omdat ik het gesprek wil openen. Het is namelijk best opmerkelijk dat bijna iedereen van mijn generatie zichzelf kapot werkt.

'Over veel dingen in mijn leven ben ik best een open boek. Maar juist dit stukje heb ik vrij lang voor mezelf gehouden. Deels denk ik dat dit voortkomt uit een soort angst voor de consequenties als mensen dit van mij zouden weten.

'Maar ik hoop dat iemand die net vijf afspraken op een dag heeft gehad en nog even om half elf ‘s avonds de finishing touch aan zijn of haar scriptie wil toevoegen dit artikel toevallig tegenkomt. Ik hoop dat je wakker geschud wordt en niet zoals ik, te laat, erachter komt wat écht belangrijk is.'

Dirk De Wachter noemt zichzelf een verdrietdokter. Eén die oproept om juist niet het grote geluk na te jagen, maar de mindere kanten van het leven te omarmen. Als psychiater legt hij voor Brainwash onze leukigheidsmaatschappij vol ikkigheid op de sofa. 

Onze westerse wereld, zo zegt hij, zet heel erg in op ikkigheid. Op het idee dat we ons eigen leven kunnen maken. Dat we het zelf kunnen doen, dat we ons eigen succes kunnen behalen. Het is naar de achtergrond verdwenen dat de mens ook heel verbonden en samenhorig is.

In het evenwicht tussen ik en de ander, dreigt de ander verdrukt te worden. Terwijl er zoveel nood is aan de ander om te kunnen zijn. Juist op de dagen waarop we ons niet goed voelen, zegt De Wachter, is de ander nodig. Dan is het erg belangrijk − en mooi ook − dat er iemand is die luistert en troost. Paradoxaal genoeg wordt dat ongelukkige dan juist iets moois, door die liefde en medemenselijkheid. In de ongelukkigheid komen de grootste verbindingen tot stand.

Om een beeld te krijgen van de toenemende werkdruk in de zorg volgt filmmaker Jérôme Le Maire twee jaar lang een team Franse artsen in de operatiekamers van een groot Parijs ziekenhuis. Geen deur blijft voor hem gesloten. Het levert een prachtige documentaire op: Burning Out.

Hij filmt tijdens operaties, aan de koffietafel en bij de talloze vergaderingen, de mens en zijn emoties daarbij centraal stellend. Op ontluisterende wijze zien we het spook van de burn-out naderen.

Zware werkdruk, extreme stress, te weinig personeel en kortingen op het budget hebben een funeste uitwerking op de sfeer van de afdeling chirurgie. Artsen vechten elkaar bijna de OK uit, en ook het verplegend personeel heeft het zwaar te verduren. Iedereen loopt op zijn tandvlees. De bezieling en het plezier in het werk dreigt bij veel artsen verloren te gaan.

Filosoof Menno de Bree legt op Brainwash.nl uit hoe het kapitalisme wel erg makkelijk wegkomt met de problemen die werknemers tegenkomen tijdens hun werk:

'Als je als werknemer tegen je grenzen aan loopt, dan is dat een symptoom van een probleem. Maar wat voor probleem? Was de werkdruk te hoog? Waren de omstandigheden te complex? Of was jij niet in staat om met die werkdruk of complexiteit om te gaan?

"Dat laatste, natuurlijk!" dacht ik, toen ik thuiszat. Ik moest me ontwikkelen, en dat had ik kennelijk onvoldoende gedaan. Er waren geen organisatieproblemen, alleen competentieproblemen. Dat vond mijn organisatie ook.

'Een dergelijke diagnose heeft vanuit kapitalistisch perspectief enkele belangrijke voordelen. Ten eerste zal de arbeider zelf het boetekleed aantrekken en weer intrinsiek gemotiveerd aan de slag gaan. Hij heeft het immers niet goed gedaan (terwijl er anderen zijn die geen problemen hebben), hij dreigt te mislukken, en hij zal er dus alles aan doen om weer snel aan de slag te gaan.

'Ten tweede hoef je als organisatie zo niet al te veel verantwoordelijkheid te nemen en zelf niet zoveel te veranderen. Dat drukt de kosten. Ten derde is de oplossing eenvoudig, meetbaar en relatief goedkoop: competentie-ontwikkeling. Kun je niet omgaan met een hoge werkdruk? Cursusje timemanagement! Te druk in je hoofd? Mindfulness!'