Tijdens hun stage*) bij Human begonnen Rick Kluskens en Diederick Helder met de ontwikkeling van hun plan om een korte, onlinedocumentaire te maken, maar in de loop van hun stage groeide het project uit tot een lange televisiedocumentaire.
In hun film willen ze laten zien hoe de begeleiding van een groep jongeren met een licht verstandelijke beperking en gedragsproblemen in zijn werk gaat. Ze volgen daartoe Lisanne en haar collega’s in hun dagelijks werk. Diederick: “Hoe is het om zorg te dragen voor een doelgroep die overal een beetje buiten valt? De jongeren kunnen binnen de samenleving vaak moeilijk aanhaken.” “Wat het voor de buitenwereld ook lastig maakt, is dat je een licht verstandelijke beperking niet goed kan herkennen,” vult Rick aan. Daarom de titel Zag je het maar.
De echte zorg
De documentairemakers willen vooral laten zien hoe het er in werkelijkheid aan toe gaat. Diederick: “Dat gaat niet altijd goed, het blijft mensenwerk. Wat je ziet is de echte zorg. Daarvoor ook veel dank aan de zorginstelling die erin heeft toegestemd om de film te maken.” Het is voor beide filmmakers belangrijk dat instellingen zich durven te laten zien. Dat ze zich openstellen voor de camera “om een genuanceerd beeld te laten schetsen wat de zorg voor deze doelgroep inhoudt.” Ze kwamen terecht bij begeleidster Lisanne, die bereid was zich tijdens haar werk te laten filmen. “Je bent op zoek naar de knelpunten waarvoor een begeleider komt te staan. Lisanne verbloemde niets en bleef zichzelf,” vertelt Rick. Dat de jongeren die Lisanne begeleidt hier op sommige momenten anders over denken, komt aan het begin van de documentaire naar voren. Ze beweren dat Lisanne “zich stoer gedraagt voor ‘hun’”, met wie ze Rick en Diederick met hun camera bedoelen. Diederick heeft ook het idee dat de jongeren af en toe dingen zeggen om iets voor elkaar te krijgen. “De camera heeft altijd wel invloed, maar naar mijn idee bleef Lisanne zichzelf en kon ze goed reflecteren op de situaties.”
Verschillende brillen
Naast hun bezigheden als filmmakers werken Rick en Diederick in de zorg. Daardoor weten ze wat er speelt binnen een dergelijke woongroep. “We kijken met verschillende brillen naar de groep. Zowel als zorgbegeleider, als mens en als filmmaker. Die verschillende visies kunnen we koppelen,” vertelt Diederick. Die dubbele achtergrond kon soms echter ook lastig zijn, “omdat je als zorgprofessional kijkt naar wat de zorgbehoevende nodig heeft. Als filmmaker ben ik bijvoorbeeld tijdens een gesprek over drugs tussen de jongeren niet in de juiste positie om daarover iets te zeggen. De jongens zouden dat niet eens van mij accepteren. Maar als zorgbegeleider moet ik me dan inhouden.” Rick sluit zich hierbij aan en geeft aan dat het niet hun taak is om te oordelen over de jongeren en de behandeling door de begeleiders. “Het is onze taak om te laten zien wat er gebeurt.”
Durf het te zien
Tijdens de montage speelde constant de vraag of ze de realiteit lieten zien. Het grootste compliment dat de makers dan ook kregen, was dat van de personages zelf. Zowel de jongeren als Lisanne en haar collega’s gaven aan dat Zag je het maar een heel eerlijk beeld geeft van hoe het er in het echt aan toegaat. Rick en Diederick willen met hun film inzicht geven in hoe gevarieerd de zorgsector kan zijn. Ook willen ze dat mensen zich bewust worden van de doelgroep licht verstandelijk beperkten. Diederick: “Ik zou het mooi vinden als de samenleving begrijpt hoe kwetsbaar deze groep is. Bovendien zou het fijn zijn als werkers in de zorg naar aanleiding van de film gaan nadenken over hoe ze zelf functioneren in hun werk.” Met lespakketten en vertoningen willen ze deze doelstelling bereiken.
Hoe ging het verder?
Met Lisanne gaat het goed. Ze heeft net een baby gekregen en werkt nog steeds met licht verstandelijk gehandicapten. Andrews situatie is niet verbeterd, “waardoor je zou kunnen zeggen dat die verslechterd is,” geeft Diederick aan. Johnny heeft inmiddels zijn rijbewijs gehaald en “crosst in een mintgroene stationwagen met speakers rond. Een geweldig gezicht!” Rick vult hierbij aan: “Hij stuurt af en toe foto’s van zijn nieuwe koplampen!” Meron is met haar opleiding begonnen en woont nu op een nieuwe groep met meer zelfstandigheid.
De verfrissing van de afwisseling
Diederick heeft zich inmiddels gestort op een nieuw filmplan over fysieke en verbale agressie in de gehandicaptenzorg. “Hoe kan iemand die in de zorg werkt een liefdevolle relatie onderhouden met een cliënt als hij/zij regelmatig met agressie te maken krijgt? Ik zie dat het een behoorlijke impact heeft op collega’s die vaak een klap krijgen. Wat doet dat met je? Hoe houden ze het vol?” Het zou hem niets verbazen als hij ook deze film samen met Rick gaat maken. Ze geven bovendien beiden aan dat ze in de zorg blijven werken en het filmvak daarmee willen blijven combineren. “De afwisseling is fijn en werkt verfrissend,” vertelt Rick.
Human zendt Zag je het maar uit op dinsdag 26 januari 2016 om 22.55 uur op NPO 2. Bij de financiering van de film hebben de makers hulp gekregen van meer dan honderd geldschieters via CineCrowd. De eindredactie van de film is in handen van de veelbekroonde regisseur John Appel.
*) Audiovisuele Media van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU)