Over aflevering 4 van Het Filosofisch Kwintet
Sinds de digitalisering kunnen we op dezelfde aarde wonen, en toch in totaal verschillende werelden leven. Vraag is alleen: leven we nu nog wel samen? Is er nog sprake van een publiek debat? Aan tafel onder meer: Rogier De Langhe.
'Filterbubbels zijn niets nieuws,' zegt de Vlaamse filosoof Rogier De Langhe op zijn kamer aan de universiteit van Gent. Hij spreekt bescheiden maar beslist: 'Mensen zeggen wel dat Twitter informatiebubbels veroorzaakt, maar vroeger hadden mensen maar één enkele krant die was gelieerd aan een politieke partij.'
De Langhe vervolgt: 'Heel de maatschappij bestond uit silo’s en dan gaan we nu klagen dat Twitter wat ordening aanbrengt.' Als alle tweets tegelijk getoond zouden worden dan zou het volgens hem volledig onbruikbaar zijn. 'Het verschil met vroeger is dat de lens nu hyperpersoonlijk is en vroeger gecentraliseerd. Vroeger was het een bepaalde zuil of pastoor of onderwijzer die besliste wat nieuws was en welke argumenten waar.'
Eén van de gasten aan tafel bij Het Filosofisch Kwintet is Rogier De Langhe. Hij is economiefilosoof aan de Universiteit Gent en essayist bij De Morgen. De laatste jaren specialiseert De Langhe zich in de digitale revolutie en haar maatschappelijke gevolgen.
Dus we hoeven ons geen zorgen te maken over het verdwijnen van een gemeenschappelijk publiek debat?
'Jawel, ik maak veel zorgen over het verdwijnen van de publieke sfeer. Het probleem is dat iedereen nu zijn eigen hoofdredacteur is en iedereen zijn eigen zuiltje heeft. Niemand leeft nog in dezelfde bubbel, terwijl die bubbels wel belangrijk zijn voor gemeenschapszin. Historisch zien we dat de moderne democratie hand in hand gaat met de massamedia, die zijn niet los van elkaar te denken. Eind achttiende eeuw werd het dankzij de mechanisatie mogelijk om kranten te verspreiden en die hebben een grote rol gespeeld tijdens de Franse revolutie. De elite was ook nooit eerder met een opstand van zo’n grote omvang geconfronteerd waardoor zij zich ook op een schaal moesten gaan organiseren die daarvoor nooit was gezien. Zo ontstond de natiestaat.'
Wat voor invloed hebben sociale media nu op de democratie?
'Het gevaar wat ik zie in het uiteenvallen van de publieke sfeer is dat er geen lotsverbondenheid meer is. En dat is niet omdat ik die lotsverbondenheid op zich zo genegen ben, maar omdat dat de basis is waarop veel moderne structuren zijn gebouwd. Het idee van een nationale identiteit verdampt, dat is problematisch omdat het nodig is voor het functioneren van die instellingen. De parlementaire democratie heeft nood aan een publieke opinie en aan één hiërarchische piramide waar iedereen deel van is en waar iedereen in een gedisciplineerde relatie tot elkaar staat. Dat model komt nu in de problemen.'
Wat is het alternatief?
'Voor iemand die alleen maar de laatste tweehonderd jaar van de geschiedenis bestudeert zal zeggen: "Er is geen alternatief." Maar dan zeg ik als existentieel econoom: "Er is wel degelijk een manier om groepen op een andere manier te organiseren, in platforms." Wikipedia is een goed voorbeeld. Het enige wat ze vastleggen is dat ze een encyclopedie zijn. Als jij een lemma wil maken over een obscure Oost-Europese dichter dan kan dat. Er zijn niet echt regels, behalve dat andere mensen evenveel vrijheid hebben om over wat jij schrijft te zeggen dat het niet klopt en moet worden geschrapt.'
Als je in je eigen bubbel zit, kun je dan nog naar dat niveau van de gemeenschap verplaatsen?
'Een platform laat toe dat iedereen vanuit zijn eigen verhaal naar het platform komt. Het werkt omgekeerd en vertrekt vanuit de vraag: wie ben jij? En waar heb je nood aan? Misschien kan ik wel iets voor je doen. Een platform is faciliterend, terwijl hiërarchie beveelt en commandeert.'
Kun je met een platform tot gemeenschappelijke besluiten komen?
'Ja, op een gedistribueerde manier. Dus niet meer op een one size fits all-manier met een ideologie of bouwplan dat bepaalt hoe de piramide eruitziet. Het vergt een totaal andere manier van denken over politiek dan we vandaag gewend zijn. De ideologie van de toekomst is denk ik het personalisme. Een individu wordt pas een persoon als je geconnecteerd bent met anderen. Het gaat niet om het individu en het gaat ook niet om het netwerk, maar het gaat om interactie tussen beiden. Dat is nodig om een volwaardig mens te kunnen zijn.'
Het Filosofisch Kwintet met Daan Roovers, Valerie Frissen, Rogier De Langhe, Philipp Blom en Clairy Polak wordt uitgezonden op 22 juli om 12.10 op NPO 1.