'Verandering in ons denken is wel nodig'

'We gaan toch niet te veel doemdenken?', vraagt Philipp Blom bezorgd als we hem ontmoeten in zijn favoriete hotel in Amsterdam om de uitzendingen door te spreken. Bij binnenkomst begroet hij het personeel amicaal. De grote vriendelijke man spreekt Nederlands met een charmant Duits accent.

Hij woont in Wenen, maar werd geboren in Hamburg. Zijn Duitse vader en Nederlandse moeder vonden elkaar in de klassieke muziek. Ook Blom wilde aanvankelijk violist worden, maar koos uiteindelijk voor een wetenschappelijke carrière en studeerde in Oxford. Naast zijn romans en non-fictie werken publiceert Blom tegenwoordig in The Independent, Frankfurter Allgemeine Zeitung en Die Zeit.

‘Wat op het spel staat’, zo heet het boek van Blom waar de uitzendingen van Het filosofisch kwintet op gebaseerd zijn. Hij beschrijft daarin een historica in het jaar 2050 die terugkijkt naar het heden. Wat staat er op het spel? Alles. De historica is verbaasd als ze ziet hoe het klimaat veranderde met desastreuze gevolgen, hoe grote databedrijven een steeds machtigere plaats innamen in onze samenleving en hoe het economisch systeem op zijn einde liep. De mensen stonden erbij en kijken ernaar. Waarom deden ze zo weinig?

Zijn boek is alarmerend en ook niet al te optimistisch. 'Alleen dommeriken zijn optimistisch', zei hij eerder in een interview in De Morgen. 'We razen in het volstrekte duister met hoge snelheid op een muur af. Die staat nog ver weg, denken we, en dus gaan we full speed door, terwijl we nu nog de tijd hebben om af te remmen of van koers te veranderen. Maar dat doen we dus niet.' Blom schetst bijvoorbeeld een doemscenario van ‘verwoestijning’ in de wereld waardoor honderden landbouwgebieden zullen verdwijnen. De migrantenstroom die daaruit voortkomt zal de politieke, sociale en economische orde destabiliseren.

In Het filosofisch kwintet gebruiken we het perspectief van Blom om de problemen van nu te analyseren en vragen we ons af hoe we wél van koers kunnen veranderen? Maar nu is het dus Blom zelf die ons waarschuwt niet te pessimistisch te zijn. Na het verschijnen van zijn boek merkte hij hoe belangrijk het is om ook perspectief te bieden. Dat we als klanten bijvoorbeeld wel macht kunnen grijpen. 'Als we iets willen veranderen moeten mensen een realistische reden hebben om te hopen. Een utopie is iets geks. Je komt er nooit echt aan, maar je moet het doel wel in het hoofd hebben om ergens heen te gaan.' Vrij vertaald naar Robert Musil: veel mensen hebben wirklichkeitssinn, maar uitzonderlijke mensen hebben ook möglichkeitssinn.

Blom kijkt graag met antropologische blik naar het systeem waarin we leven. 'Wat heeft de klimaatverandering te maken met politiek, met filosofie en mensenrechten? Wat betekent het als we in Europese landen denken: óf we laten onze maatschappij ontploffen door een gelimiteerd aantal migranten toe te laten óf we moeten mensen aan de grens doodschieten om onze welvaart te beschermen?' Hij vraagt zich af wat dat doet met ons denken over de idealen van de Verlichting en het idee dat ieder individu waardevol is. 'Toen de mensen in de achttiende eeuw de universele mensenrechten proclameerden was er nog geen realiteit van vrij reizen.'

Democratie en mensenrechten hebben we zelf in het leven geroepen en zijn misschien wel niet meer vol te houden, denkt hij. Of in ieder geval moeten we ons die vragen durven stellen. Blom roept ons op abnormale zaken die als normaal worden gezien niet langer te accepteren. Als voorbeeld noemt hij het model van groei en hyperconsumptie. Dat werkt niet meer en misschien moeten we daar vanaf. 'Dat zal grote consequenties hebben voor de sociale en economische orde, maar dat veranderen in ons denken is wel nodig.'