Kritisch denken, daarin schuilt volgens filosoof Marli Huijer de oplossing voor de grote problemen. Ze is hoogleraar publieksfilosofie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en onderzoekt de filosofie van mens en cultuur. Hoe disciplineren we onszelf en elkaar tot gedrag dat het mogelijk maakt om vreedzaam samen te leven?
Hoe vaak zeggen we niet: ‘Met de kennis van nu had ik het anders gedaan.’ Wetenschappers kunnen vrij precies vertellen hoe de wereld er in 2050 uitziet, en dat beeld is niet rooskleurig. In deze aflevering bespreekt het kwintet wat er moet gebeuren. Kunnen we nog van koers veranderen, en willen we dat wel? Voorafgaand aan die aflevering spraken we met Marli Huijer.
Wat is uw scenario voor 2050?
'Mijn pessimistische scenario is dat de rijke landen de klimaatverandering overleven en arme landen zijn weggespoeld. We zouden onze levensstijl moeten matigen, maar we zijn te begeerlijk naar meer rijkdom, nog langer leven en nog meer welvaart.
Wij zijn nog niet alarmistisch genoeg en ik vrees dat het heel wat mensen- en dierenlevens gaat kosten voordat we werkelijk de cultuuromslag maken die nodig is. Toch kan ik me niet voorstellen dat we uiteindelijk zo onverstandig zijn om de mensheid ten onder te laten gaan.'
Wat is er nodig voor zo'n cultuuromslag?
'Onderwijs kan leren om op een andere manier te kijken naar de aarde en andere wezens. Het is belangrijk om al jong te leren dat jouw gedrag impact heeft op de aarde en de dampkring. We moeten zo snel mogelijk naar een circulaire economie, waarin niet de groei van de economie, maar het goed samenleven tussen mensen onderling en mensen en niet-mensen vooropstaat.
Als je de energietransitie overlaat aan de politiek of de industrie, duurt het veel te lang. Daarom zijn veranderingen in levensstijl die onmiddellijk impact hebben zo belangrijk. Meer dan eens per vijf jaar vliegen is bijvoorbeeld echt niet nodig. We hebben zoveel moois te zien in Europa, daar hebben we echt geen vliegtuig voor nodig.'
Wat kunnen we van de politiek verwachten?
'Als je aan een willekeurige Nederlander vraagt of ze het belangrijk vinden dat we de klimaatproblematiek overleven zeggen ze allemaal ja. Maar vertaal je dat naar politieke besluiten die impact hebben op hun levensstijl, dan zullen veel mensen mopperen.
Een goede politieke leider weet dat we maatregelen moeten nemen die gevolgen hebben voor het leven van burgers, en weet dat uit te leggen. Dat zijn politiek gezien lastig te verkopen boodschappen, omdat de kieze vaak liever méér wil.
De politicus heeft een aardbeving nodig, of een inspirerend verhaal. Nu halen we onze schouders op als we de gevolgen van klimaatopwarming ervaren. Maar we kunnen de gevolgen niet langer afschuiven op andere landen of daar nog meer grondstoffen halen. Dat is niet te rechtvaardigen.'
Over Marli Huijer
Marli Huijer is hoogleraar publieksfilosofie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Haar onderzoek richt zich op de filosofie van mens en cultuur. Hoe richten technieken en apparaten de publieke ruimte in? En hoe disciplineren we onszelf en elkaar tot gedrag dat het mogelijk maakt om vreedzaam samen te leven? Van 2015 tot 2017 was zij Denker des Vaderlands.
Zal technologie onze dood of onze redding zijn?
'Dat hangt er vanaf hoe wij de technologie vormgeven. Het kan de aarde verder beschadigen, maar we kunnen het ook zo gebruiken dat de welvaart wordt verspreid over andere mensen op aarde. We moeten niet fatalistisch worden en ook niet techno-optimistisch, maar we moeten zien dat we onderdeel zijn en dat technologie dat ook is.'
Zijn de waarden van de verlichting nog houdbaar?
'Ja, zeker als het gaat om kritisch denken en redeneren. Juist in een systeem in crisis heb je het kritisch denken nodig om onze verbeelding aan te spreken en tot verbetering te komen. We moeten de toekomstbeelden niet overlaten aan populistische leiders. We moeten zelf kritisch nadenken over hoe we kunnen omgaan met de problematische situatie waarin we zijn terechtgekomen.'
Samen met Robbert Dijkgraaf, Kim Putters, en historicus Philipp Blom was Huijer te gast bij Het filosofisch kwintet. Het was de afsluiting van een seizoen waarin we keken hoe historici in 2050 zouden terugkijken op ons doen en laten van nu. Kijk de aflevering terug en onderzoek verder.