'Ik zie veel signalen dat we in een overgang zitten naar een ander type samenleving,' zegt Kim Putters, directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau. 'Onze sociale relaties, manier van communiceren en manier van werken veranderen. Als je dat ook nog combineert met de klimaatverandering dan is een cultuuromslag bijna onvermijdelijk.'
Hoe vaak zeggen we niet: ‘Met de kennis van nu had ik het anders gedaan.’ Wetenschappers kunnen vrij precies vertellen hoe de wereld er in 2050 uitziet, en dat beeld is niet rooskleurig. In deze aflevering bespreekt het kwintet wat er moet gebeuren. Kunnen we nog van koers veranderen, en willen we dat wel? Voorafgaand aan die aflevering spraken we met Kim Putters
Hoe staat het met de houdbaarheid van verlichtingsidealen als vrijheid en gelijkheid?
'De afgelopen 100 jaar hebben vrijheid en gelijkheid heel erg centraal gestaan als je kijkt naar de sociale infrastructuur, onze economie en onze manier van werken. Met veel nadruk op individualisering en regie nemen over je eigen leven.
Maar juist als alle systemen veranderen, kom je erachter dat mensen ook sociale dieren zijn en verbinding met elkaar zoeken, broederschap dus. In de overgang naar een ander type samenleving komt gemeenschapszin weer meer om de hoek kijken denk ik. Zonder dat redden we het in die nieuwe samenleving niet.'
Over Kim Putters
Kim Putters is directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en bijzonder hoogleraar Beleid en Sturing van de Zorg in de Veranderende Verzorgingsstaat aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. In 2017 werd Putters benoemd als kroonlid van de Sociaal-Economische Raad (SER).
Hoe moeten we dat voor ons zien?
'Er wordt steeds meer op kleine schaal georganiseerd. Dat kan door burgerinitiatieven, maar ook door overheidsingrijpen. Het ingewikkelde eraan is dat je aan de ene kant groot moet denken voor een cultuuromslag, de wereld is open en er zijn geen grenzen meer.
Aan de andere kant vergt het ook om het juist klein en behapbaar te houden. En dat is ook precies de politieke worsteling die je ziet. Je ziet nu dat politieke partijen óf heel erg naar binnen gekeerd zijn óf juist heel erg naar buiten gericht. Juist de verbinding tussen die twee wordt heel belangrijk.'
Wat betekenen de veranderingen voor ons mensbeeld?
'Er zijn twee begrippen die heel dominant geworden zijn in ons collectief mensbeeld. Dat is de wendbaarheid van de mens en zelfredzaamheid. Onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) laat zien dat we langzaam maar zeker aan de grenzen van die zelfredzaamheid komen.
Niet iedereen kan of wil voor zichzelf zorgen of alles regelen. Voor elkaar zorgen is dan niet iets verkeerds. Dat betekent voor ons mensbeeld dat we moeten nadenken over het sociale wezen van de mens, in een periode waarin dat naar de achtergrond is gedrukt door de nadruk op eigen verantwoordelijkheid en de alsmaar groter wordende wens tot zelfbeschikking.'
Welke rol speelt de politiek?
'We zitten in mijn ogen echt aan het einde van een vrij technocratische politiek. Juist in een wereld die zo open is, waar mensen houvast zoeken, kun je aan politiek geen invulling geven zonder een visie te hebben op hoe mensen zich tot elkaar verhouden, hoe Nederland zich tot de wereld verhoudt. Eigenlijk zijn we stuurloos als we daar geen visie op hebben.'
Van wie moet die visie komen?
'We zien dat vroeger veel instituties een tegenkracht boden aan de politieke elite, zoals in de tijd van de verzuiling in de vele stichtingen en verenigingen die actief waren in onder meer de zorg of volkshuisvesting. Veel van die instituties zijn afgebroken of de markt op gegaan.
Het gevolg is dat veel problemen meteen op het bordje van de politiek liggen. De verwachtingen zijn torenhoog, terwijl bedrijven, kunstenaars en organisaties ook veel kunnen betekenen in eigen kring. Waar zijn de voorhoedes van onze samenleving? Die zouden niet alleen in de politiek te vinden moeten zijn.
Elite lijkt een vies woord geworden, maar als je het hebt over de overgang naar een ander type samenleving dan kun je historisch gezien niet anders zeggen dan dat daar ook een voorhoede in de samenleving bij nodig is die ontwikkelingen in goede banen leidt. Ik denk dat we op een andere manier over onze ‘elite’ moeten nadenken. Wetenschappers, politici en ondernemers zullen ook zelf op moeten staan en leiderschap moeten tonen.'
Samen met Robbert Dijkgraaf, filosoof Marli Huijer en historicus Philipp Blom was Putters te gast bij Het filosofisch kwintet. Het was de afsluiting van een seizoen waarin we keken hoe historici in 2050 zouden terugkijken op ons doen en laten van nu. Kijk de aflevering terug en onderzoek verder.