'Een beter milieu begint niet bij jezelf. Die slogan betekent nogal wat. Als ik dan vervolgens de krantenberichten lees over zeevogels die aanspoelen onder de olie met plastic in hun maag en over de plastic soup in de zee dan denk ik: dat komt dus door mij, want een beter milieu begint bij jezelf.'

Over aflevering 3 van Het Filosofisch Kwintet
Overstromingen, smoglandschappen, uitputting van grondstoffen: een wereldwijde milieuramp van ongekende omvang is hoogstwaarschijnlijk. Kunnen we ons doen en denken nog veranderen? In de wereldgemeenschap, in Nederland en in onze eigen straat? Aan tafel onder meer: Elize de Mul.

Waarom is dat een probleem?

'Het kan ons lam slaan. Dan ligt de hele wereldproblematiek aan jouw voeten en ga jij dat maar eens oplossen. We leven nu in een heel individualistische maatschappij. Juist als we iets willen veranderen moeten we dat met z’n allen doen want we zijn met behoorlijk veel. De vraag is: kunnen we dat nog aan? Kunnen we nog als groep iets beslissen of zit dat individualistische denken zo ingesleten dat we daar heel moeilijk aan voorbij kunnen?'

Eén van de gasten aan tafel van Het Filosofisch Kwintet is filosoof Elize de Mul. Zij promoveert aan de Universiteit van Leiden en doceert wijsbegeerte aan de kunstacademie ARTez. Onlangs verscheen haar boek Onszelf voorbij dat ze samen schreef met Lisa Doeland en Naomi Jacobs. Eerder schreef ze Dansen met een plasticzak, wat is onze verhouding tot plastic en wat zegt dat over ons?

Is dat de kern van het probleem waarom we niets doen?

'Ik denk wel dat het er heel veel mee te maken heeft. De milieucrisis waarin we verkeren is niet zomaar uit de lucht komen vallen. Het is begonnen met de Verlichting. Mensen werden opgeroepen om zelf na te denken: durf te denken, sta op, wees geen kudde. En met vooruitgangsdenken gericht op constante groei: stilstand is dood zijn. Dat wordt ons met de paplepel ingegoten. Je moet eerst jezelf ontwikkelen, dat begint al op de crèche met doelen waaraan peuters moeten voldoen. Dan ga je naar school, studeren, mooie baan, 2.2 kinderen, huisje, boompje, een hond, dan heb je dat huisje dan wil je een groter huisje. Dat zit zo diep in ons, dat het heel moeilijk is om tegenin te gaan.'

Ervaart u dat zelf ook?

'Ja. Als er in een jaar geen dingen gebeuren die nieuw zijn of ergens naartoe gaan word ik onrustig. Mijn oma vond het prima om twintig jaar dezelfde baan te hebben in het zwembad, die was daar heel tevreden mee. Die was ook alleen naar Berlijn geweest, dat vond ze al ver genoeg. Wij zien groei als iets positiefs, maar je kunt ook denken aan kankergezwellen, een wildgroei waar we steeds minder controle over hebben. Die groei zie je op allerlei manieren: de overbevolking, consumentisme… We willen steeds meer hebben "omdat we het waard zijn". Het is niet dat die beweging niet duidelijk is, maar we staan er maar zo’n beetje naar te kijken.'

Hoe kan het anders?

'Ik ben een voorstander van achteruitgang. Vooruitgang en groei moeten niet meer de standaard zijn. Denk ook aan de groei van de populatie. Mensen moeten geholpen worden om te handelen zoals ze willen handelen, bijvoorbeeld door gratis sterilisatie. De sleutel ligt in gedragsverandering maar daar hebben we een politiek bij nodig die niet enkel economisch gedreven is. We kunnen op goede en op verkeerde manieren gestimuleerd worden om te handelen. Als we het anders willen, moet ook de culturele en sociale infrastructuur daartoe in staat zijn.'