'Vrijheid is sterren tellen in plaats van bommen'

Sara (15), Nutsa (16) en Shallon (28) vluchtten alle drie naar Nederland. Weg van oorlog en onderdrukking, op weg naar vrijheid. Sara zag in haar Syrische woonplaats bommen vallen en hoorde kogels suizen. "Ik zie nu nog de gewonde en dode mensen op straat liggen. De oorlog was uitgebroken."

Nutsa werd onderdrukt in Georgië. "Mijn vader werd om politieke redenen gezocht, we moesten vluchten." Shallon liep – op de zwartste dag in zijn leven – als tienjarig jongetje terug van school. "In Burundi in Afrika was ons dorp platgebrand. Mijn moeder vluchtte, mijn vader werd vermoord."

Wat betekent Nederlandse vrijheid voor deze hedendaagse oorlosslachtoffers? We houden ze vier stellingen voor.

“Ik kan geen ja of nee zeggen op deze stelling, merk ik. Mijn Syrische oorlogsjaren en Nederlandse vrijheidsjaren zijn er bijna evenveel. Gevoelsmatig is het ook in balans. In Syrië was op straat lopen verboden, een corona-lockdown eigenlijk, maar dan met kogels en bommen. Ik heb daar nooit buiten gespeeld. Als soldaten kinderen zagen lopen, stopten ze echt niet met schieten. Een kinderleven woog niet zwaarder.''

Mijn ultieme gevoel van vrijheid is sterren kunnen tellen. Letterlijk. Dat deed ik voor het slapengaan in Syrië altijd, met mijn zus. In oorlogstijd moesten ineens de luiken dicht. Toen zijn we geluiden van vallende bommen gaan tellen. In Nederland konden we eindelijk weer sterren tellen in plaats van bommen.”

“Ik woon nu vijftien jaar in vrijheid hier. Toch, in mijn diepste wezen zit nog altijd veel meer het onvrije gevoel. Ik verloor mijn vader, gedood in de strijd tussen Hutu’s en Tutsi’s. Die moorden elkaar destijds uit in Burundi. En ik? Ik had bloed van allebei.

Mijn vader was Hutu, mijn moeder Tutsi; zo’n huwelijk was lang verboden. Het gevoel van niet vrij zijn is voor mij de angst alles kwijt te raken én de misselijke smaak van onrecht. Angst dat jij of je ouders vermoord worden. Gevoel van onrecht omdat anderen je tot bastaardkind bestempelen. Die angst en het minderwaardigheidsgevoel zijn er nog altijd.”

“De vrijheid ken ik gelukkig het best. Ik leef hier vier jaar in vrijheid, maar ook in Georgië heb ik die lang gehad. De overheid kreeg alleen problemen met standpunten van mijn vader. We moesten vluchten en kregen in Nederland onderdak aangeboden.

Vrijheid is voor mij dat je gedachten en woorden vrij zijn. Hier kan mijn familie en ik zeggen wat we willen, zonder dat er gevaar leeft."

“Ik ben een voetbaljongen, werk als voetbalmakelaar, en ga er even met gestrekt been in: de gemiddelde Nederlander is wat vrijheid betreft met een gouden lepel in zijn mond geboren. Ik schrok bijna van de vrijheid die je hier hebt. Hier kan je schreeuwend bij het Torentje van de president staan. Ik zag ooit een cabaretier, Hans Teeuwen, die nadeed hoe hij de koningin zou bevredigen...

Doe iets soortgelijks in veel Afrikaanse landen of golfstaten en je eindigt tussen zes planken. De vrijheid in Nederland is heel bijzonder. Zie het, voel het, omhels het iedere dag. Er zijn zoveel slechtere situaties denkbaar op de aarde.”

“Ik kan er inderdaad makkelijker met mensen over praten die ook uit oorlogsgebieden komen. Dus in deze stelling zit waarheid. Nederlanders die geen oorlog meemaakten proberen zich in te leven, maar het helemaal goed invoelbaar maken, lukt mij dan niet.

Een paar dagen oorlog kan iedereen zich wel inbeelden. Het gevoel dat nu juist niet oproepbaar is: jarenlang in oorlog leven. Hetzelfde als bij corona. Een paar dagen lockdown kon iedereen zich nog wel voorstellen, maar een half jaar?”

"Dat iedereen voor de wet gelijk is, vinden Nederlanders heel gewoon. Met voorbeelden kunnen sommigen onvrijheid wel begrijpen. Bijvoorbeeld dat de politie de baas is en je zomaar zonder reden opgepakt kan worden. Maar vrijheid is voor de gemiddelde Nederlander inderdaad zo normaal als de zon die opkomt."

“Nederland heeft veel bevolkingsgroepen erbij gekregen sinds de Tweede Wereldoorlog. Als zij horen dat we op 4 en 5 mei ook hun rouw en vrijheid meenemen… Ja, dan brengt dat oude en nieuwe Nederlanders bij elkaar brengen. Ik ben voor.”

Nutsa: "Voor mij hoeft dat niet per se. Het mooie is dat iedereen vrij is te herdenken wat ie wil, toch? Wij vonden zelfs een Nederlands Georgische herdenking op Texel.

Daar was ooit iets dat ze De Opstand van de Georgiërs noemden. In de Tweede Wereldoorlog moesten Georgische jongens op Texel meevechten met de Duitsers. Zij keerden zich op Texel tegen die Duitsers, vochten mee met Nederlanders. Op grafstenen zag ik slachtoffers met dezelfde Georgische achternaam als ik.”

“Ik zie 4 en 5 mei eigenlijk meer als onafhankelijkheidsdagen, zoals Frankrijk die op 14 juli heeft. Natuurlijk, we herdenken doden en vieren vrijheid, maar we vieren eigenlijk vooral Nederland. Ik vind het wel goed zo.”

“Een heftige vraag nu voor mij. In de zomervakantie wil ik namelijk terug naar Syrië, waarschijnlijk voorgoed, nu het daar weer iets veiliger lijkt. Nederland is fantastisch geweest voor mij, maar ik mis vriendinnen en familie. Misschien lever ik dus iets vrijheid in om wel de liefde van vrienden en familie terug te krijgen.”

 “Pas als ik in buitenland ben, heb ik deze angst. Ik ben voetbalzaakwaarnemer en bezoek soms Afrikaanse landen en golfstaten. Je praat met voetbalbestuurders die vrienden van de president zijn, of de dictator. Zij willen mijn advies.

Bijvoorbeeld over een bondscoach-aanstelling. Ik zeg altijd de waarheid. Ik maakte dan soms mensen mee die hevig beledigd waren. Met een vingerknip pakken ze je misschien op, denk je dan. Die angst voel je.”

“Eigenlijk niet. Ik heb hier vrienden gekregen in een veilig land. De angst iedere dag achtervolgd te worden is weg. Het fijnste dat ooit van mij afviel.''

Deze productie is gemaakt door ons jongerenplatform bij 3FM. Samen met de dj's en andere programma's van 3FM zetten zij belangrijke onderwerpen voor jongeren op de agenda. Wil je ook iets agenderen? Mail naar socialmatters@3fm.nl.