Wat vrijheid betekent voor een mensenrechtenadvocaat

Liesbeth Zegveld is advocaat en hoogleraar 'War Reparations' aan de Universiteit van Amsterdam. Ze is gespecialiseerd in mensenrechtenschendingen en buigt zich over zaken als compensatie voor oorlogsslachtoffers. Zegveld stond onder andere Holocaust-overlever Salo Muller bij in zijn zaak tegen de Nederlandse Spoorwegen.

Zegveld opent haar college met het verhaal van de Irakees Basim Razzo. In 2015 woonde Razzo met zijn familie aan de oostelijke kant van Mosul. In de nacht van 20 op 21 september verliest hij zijn vrouw, dochter, broer en neef door een bombardement op zijn huis door de Westelijke Coalitie.

Een actie waarvan de bedoeling was een hoofdkwartier van IS te raken, vernietigt door verkeerde informatie het huis van Razzo en veroorzaakt daarmee vier burgerdoden. De bom was afkomstig van een Nederlandse F16. 

Fundamentele rechtvaardigheid is een onderwerp dat Zegveld, zowel als advocaat en als mens, altijd wel heeft geïntrigeerd. Basim Razzo is namelijk één van de velen. "Slachtoffers krijgen in dit soort situaties geen gezicht en worden op afstand gehouden, net alsof het niet om mensen gaat," zegt Zegveld. "Dat maakt dat het recht heel moeizaam werkt."

Aan de hand van het verhaal van Basim Razzo, gaat Zegveld dieper in op twee van de Four Freedoms van Franklin Roosevelt. Zegveld wil laten zien op welke fronten deze vrijheden in de knel komen en hoe wij onze vrijheid kunnen gebruiken om ook anderen de vrijheid te geven waar ze recht op hebben. 

Zegveld vertelt in haar Vrijheidscollege over de vrijheid van angst (freedom from fear): het recht van ieder mens om zonder angst te hoeven leven. Een andere universele vrijheid waar ze aandacht aan besteedt, is de vrijheid van meningsuiting (freedom of speech and expression) waarin zij een aspect van waarheidsvinding ziet. 

Volgens de advocaat mag je binnen vrijheid van meningsuiting zeggen wat je wil zeggen, maar ook antwoorden krijgen op wat je wil weten. "Oorlog is in nevelen gehuld en dat wordt niet beter. Waar wij naar een meer open samenleving lijken te gaan, bevinden we ons nog in de vorige eeuw wanneer we het hebben over wat we doen tijdens het voeren van oorlog."

Zegveld doelt hiermee op het gebrek aan openheid van het Nederlandse ministerie van Defensie over gemaakte burgerslachtoffers in de strijd tegen IS. In haar college wijst Zegveld erop dat er in het voeren van oorlog ook regels gelden en dat het recht om te leven zonder angst ertoe moet leiden dat we burgers serieus nemen. 

"Door een bom te gooien kunnen wij niet meer ontkennen dat wij niets met die mensen daar te maken hebben. Wanneer je een bom gooit, dan zit daar een gevolg aan vast en daar moet je verantwoordelijkheid voor nemen. Dat begint met het delen van informatie en vanuit daar ga je op zoek naar een rechtvaardige oplossing voor het probleem."

Jarenlang zweeg Nederland over de Nederlandse bommen die op het huis van Basim Razzo waren gegooid en Razzo hoort in al die jaren helemaal niets. Hij heeft zichzelf kenbaar gemaakt bij Defensie, gebeld en op deuren geklopt, maar niemand antwoordt. Zegveld vraagt zich af hoe het kan alsof gedaan wordt dat mensen als Razzo niet bestaan en wat dit eigenlijk zegt over hoe we met burgers in oorlogsgebieden omgaan. 

"Iedere hand die wij uitreiken naar burgers die zich in een oorlog bevinden wordt afgekapt, omdat we het gesprek niet kunnen voeren vanwege gebrek aan informatie," zegt de advocaat. "Hiermee ontneem je mensen een gezicht en zit je verbetering voor de toekomst in de weg. Wanneer wij die oorlogen anders gaan voeren, kunnen we in de toekomst misschien wel meer angst wegnemen."

Met haar Vrijheidscollege wil Zegveld graag meegeven om als samenleving verantwoordelijkheid te nemen en burgerslachtoffers uit Irak te betrekken bij ons rechtssysteem en onze samenleving. "Doe iets voor elkaar en dwing onze overheid om deze mensen te behandelen als mens en het probleem met hen en voor hen op te lossen."

Vrijheid speelt een grote rol in het werk van Zegveld. Ze ervaart vrijheid door te kunnen zeggen en te doen wat zij vindt dat goed is en dat dit voor een ander net zo geldt. "Voor mij betekent vrijheid het kunnen uitvoeren van mijn beroep," zegt Zegveld. "Bij Defensie zijn ze bijvoorbeeld echt niet blij met mij. Vrijheid is ook dat ik in dit land, en over de grenzen, mijn werk kan doen en daarbij niet actief in de weg wordt gezeten. Het wordt gerespecteerd."

Aan de hand van het Vrijheidscollege kan Zegveld haar dagelijkse werk omzetten in principes en concepten van vrijheid die mensen herkennen. "Ik vind het erg mooi dat ik de kans krijg om uit te leggen dat mijn beroep niet alleen maar bestaat uit 'plat procederen' voor geld. Ik kan nu laten zien dat er veel meer achter schuilt. Er zit een menselijke kant aan vast en hogere waardes waarbij je als advocaat moet staan voor dit soort fundamentele rechten."

Liesbeth Zegveld staat Basim Razzo bij als zijn advocaat. Zij heeft de Nederlandse staat aansprakelijk gesteld voor de immateriële schade (zijn letsel en het verlies van zijn vier familieleden) en voor de materiële schade (woning, auto en medische kosten). Onlangs heeft defensie gereageerd op Razzo en hem uitgenodigd voor een gesprek. Samen gaan ze opzoek naar een oplossing. Dat dit uiteindelijk toch op deze manier kan, is volgens Zegveld precies wat vrijheid is.  

Meer weten over de Vrijheidscolleges, de sprekers  of de nieuwe data van de colleges? Hou dan Vrijheidscolleges.nl in de gaten.