Job Cohen: 'Misschien meer verbondenheid bij dodenherdenking'

"Nee, nauwelijks. Ik heb vooral contact gehad met de mensen die evenementen zouden organiseren. Die hebben de afgelopen periode langzaam maar zeker het besef gekregen dat veel wat al rond was, niet doorgaat. De hoeveelheid activiteiten is drastisch ingeperkt. We proberen daar wel dingen tegenover te zetten, die we bijvoorbeeld online doen. En er zijn een paar prachtige initiatieven bijgekomen.

Ik noem er één: we zouden eerst zo'n honderd vrijheidsmaaltijden in de stad hebben. Die kunnen nu natuurlijk niet doorgaan. In plaats daarvan gaan meer dan twintigduizend Amsterdammers genieten van de speciaal voor dit doel gemaakte Vrijheidsmaaltijdsoep. Prachtig! Maar het idee was: 75 jaar na de bevrijding, dat is hét moment om er nog eens goed bij stil te staan. Dat wordt heel anders dan we ons hadden voorgesteld."

"Het is toch zo'n kerngetal, een lustrumjaar. Maar bovendien: het is een van de allerlaatste keren dat mensen die de oorlog hebben meegemaakt nog onder ons zijn. Die daar nog over kunnen vertellen. De oorlog wordt nu steeds minder onderdeel van onze tijd en steeds meer van onze geschiedenis. Daarmee wordt het moeilijker om je in te denken wat het allemaal betekend heeft. Je inleven in wat voor verschrikkelijks die oorlog met zich mee heeft gebracht, is een sterke incentive om te realiseren dat het nooit meer moet gebeuren. Dat wordt anders."

Tekst gaat door na afbeelding

"De hele Dam zal hartstikke leeg zijn. De koning houdt een toespraak en legt samen met koningin Máxima een krans. Ik denk dat dat moment een overweldigende indruk zal maken. Het tegenovergestelde van wat we gewend zijn, maar het zal wel enorme indruk maken."

"Nee, daar ben ik niet zo benauwd voor. Zo'n lege Dam, daar zit een analogie in met het enorme litteken dat in Amsterdam is geslagen door het wegvoeren van een ontzettend groot deel van de bevolking. Die leegte wordt dan in zekere zin gesymboliseerd door die lege Dam.

Ik kan me voorstellen dat mensen er een beklemmend gevoel van kunnen krijgen, maar dat past heel goed bij de herdenking op 4 mei. Het is interessant om te kijken hoe de stilte op een volle Dam zich verhoudt tot de stilte op een lege Dam.

"Het gevoel van verbondenheid zou dit jaar in elk geval wel eens sterker kunnen zijn. Maar ik hoop dat daarin ook ander gevoel bovenkomt. We leven nu 75 jaar in vrede en dat is een groot geschenk, maar zullen we alsjeblieft ons best blijven doen om ervoor te zorgen dat zo'n oorlog nooit meer plaatsvindt? Dat we een stimulans vinden om, wat onze vrijheid betreft, op deze weg door te gaan. In een tijd waarin de polarisatie toeneemt, vind ik het heel belangrijk dat dat besef er echt is."

Tekst gaat door na afbeelding

"Ik denk het eigenlijk wel en dat hangt samen met wat ik eerder zei. Dat oorlog meer geschiedenis aan het worden is en niet meer deel uitmaakt van onze tijd. Wat we nu aan Europese samenwerking hebben, is een gevolg van die Tweede Wereldoorlog. Omdat mensen toen hebben gezegd: dit nooit meer.

De beste manier om dat te realiseren is door samen te werken en door onze landen zodanig met elkaar te vervlechten dat dat ook niet anders meer kan. Daar is de Europese Unie uit voortgekomen. Je ziet nu mensen die zeggen: die Europese samenwerking, moet dat dan allemaal, dat heeft toch ook nadelen? Dat vrije verkeer van personen, goederen en diensten leidt er toch ook toe dat Polen, Bulgaren en anderen hier komen en onze banen inpikken? En dat we zeggenschap overlaten aan Brussel?

Toch zeg ik: ja, laten we beseffen dat die unie nodig is om ervoor te zorgen dat we nooit meer zo'n oorlog krijgen en dat we inderdaad door kunnen met de vrijheid die we hebben."

"Dat het een bijzondere editie wordt, staat vast. Of het blijvende gevolgen heeft, ik weet er het antwoord niet op. Je zou kunnen zeggen dat corona ook een soort oorlog is, maar dan met alle mensen op aarde tegen een gemeenschappelijke vijand. Dat was toen anders. Hoe dit coronatijdperk ons leven gaat veranderen en of het consequenties heeft voor de manier van herdenken en het vieren van de vrijheid, dat weten we geen van allen."