Zo voelt liefde in Iran

“In Iran is liefde vandaag de dag niet noodzakelijk een gevoel. Eerder de spiegel van de tekortkomingen in de samenleving,” luidt de stem van Kianfar aan het begin van de documentaire Liefde in Iran.

Ze spreekt zelf ook uit ervaring. Huwelijk en scheiding. Het afstaan van je kind. Schending van je rechten. En eindeloze straffen. “Toen ik scheidde van mijn eerste huwelijk was mijn kind vijf jaar oud,” vertelt Kianfar vanuit Iran. “Volgens de Iraanse wet gaat het kind bij een scheiding naar zijn vader. Ik vocht voor de voogdij van mijn zoon, maar het was een verloren strijd. Mijn man nam alles van mij af."

Het is de inspiratie voor de videobrief die HUMAN uitzendt.

“Als mijn ex-man op vakantie wil gaan met mijn zoon dan kan dat. Als hij naar een ander land wil verhuizen gaat mijn zoon mee. Zonder mijn toestemming,” zegt Kianfar. “Ik mocht mijn zoon nog maar een keer in de week zien. Acht uur lang. En van die acht uur ging uur ging minstens twee uur van de kwaliteit van het samenzijn verloren in het verkeer: een uur om hem op te halen, een uur om hem weg te brengen.”

Kianfar huilt iedere keer als ze haar zoon weer gedag moet zeggen. Bij elk afscheid probeert ze haar zoon af te leiden met verhalen van Harry Potter en Spiderman. “In plaats van liefde, eigen rechten en basisbehoeften te hebben, moest ik mezelf en mijn zoon afleiden om afscheid van elkaar te kunnen nemen. Ik moest mijn verdriet verschuilen achter de personages in deze tekenfilms, omdat ik het hem niet te zwaar wilde maken om de bittere realiteit te moeten geloven.”

“Dit is mijn eigen bekentenis. Een gebrek aan liefde. Een gebrek aan empathie,” zegt Kianfar. Om greep te krijgen op wat haar overkwam besluit ze om de film Liefde in Iran te maken. Ze zet kennissen, buurtgenoten en anderen voor haar camera om de betekenis van liefde beter te begrijpen.

In de videobrief zien we een eenzame stoel, in een lege kamer. “Alles is eenvoudig en normaal. Geen poespas. Ongepolijst. Ik wilde niemand in welke vorm dan ook beïnvloeden," zegt documentairemaker Negin Kianfar. "Ze vertellen hun verhaal, zoals dat in hun hoofd zit. Het voelt alsof ze een getuigenis afleggen over de liefde." En die emoties slaan in als een bom, vindt de regisseur.

Alle verhalen bekijken de liefde volgens Kianfar vanuit verschillende perspectieven. “Zo komt in de film een dichteres aan het woord. Alles aan haar verhaal schreeuwt hoe zij onderdrukt wordt. Mensen kunnen haar werk niet serieus nemen, ze kijken alleen naar haar als vrouw en naar haar lichaam als een soort seksueel object. Dat verhaal raakte mij diep.”

Van dichter tot de bankmedewerker, van student tot de redacteur, voor ieder van hen betekent 'liefde' een gevecht om het hoofd boven water te houden in Iran. "Tegelijkertijd is de liefde voor hen een soort laatste hoop waar ze zich aan kunnen vasthouden," zegt Kianfar. 

In de film zien we dat liefde niet alleen onderdrukking betekent, maar ook omgeven is door misverstanden. “De bankmedewerker voelt dat ze gefaald heeft in de liefde, omdat ze het concept ervan niet begreep,” zegt Kianfar. “In Iran komen koppels samen, niet vanwege liefde, maar omdat ze op een bepaalde leeftijd moeten trouwen van hun familie. Bovendien zijn er ook culturele verwachtingen vanuit de maatschappij: waarom ben je als volwassen vrouw nog niet getrouwd?”

Dit verhaal is niet uniek voor de nieuwe generatie, stelt Kianfar. “Natuurlijk gebeurt het niet bij iedereen, maar het komt vaak voor. Een meerderheid van de Iraanse families wil dat kinderen hun eigen leven gaan leiden en in het huwelijksbootje stappen. Vrouwen kunnen niet financieel onafhankelijk zijn. Ze trouwen, want alleen overleven ze het niet. Dat huwelijk werkt niet, vanwege de grote persoonlijke en maatschappelijke druk die erachter zit, maar scheiden brengt hen in een onmogelijke situatie.

“Daarom zegt de bankmedewerker: ‘we zijn de bloemen van na de Revolutie.’ Liefde is soms een verwarrend begrip, omdat mensen niet per se vanuit de liefde bij elkaar komen. En als ze bij elkaar komen, dan beseffen ze na korte tijd dat ze niet bij elkaar horen. Alleen is de weg terug zeer moeilijk, zo niet onmogelijk.”

Tekst gaat verder onder foto

“Liefde voelt soms misschien als sentimenteel, of als een niet-politiek, onbelangrijk onderwerp. Toch laat deze film zien dat we diep in de maatschappij kunnen kijken vanuit het perspectief van de liefde,” zegt Negin Kianfar. Met de verhalen worden de grote verschillen wat betreft de betekenis van liefde, zichtbaar.

“In een westerse samenleving als bijvoorbeeld Nederland kan je van iemand houden, je ware gevoelens voor diegene uiten en je kunt samen verder leven met deze persoonlijke of morele verbintenis. Zonder druk van buitenaf. Op het moment dat je niet meer samen verder wilt, stop je.

“Dat is echt verbazingwekkend en geweldig, vanuit mijn perspectief,” zegt Kianfar. “Natuurlijk begrijp ik dat ook die mensen moeten omgaan met de gevolgen van de relatiebreuk, maar er zijn zoveel meer dingen mogelijk. Mensen gaan bijvoorbeeld uit elkaar en wonen in verschillende huizen. Krijgen een nieuwe relatie, maar wonen apart. Die vrijheid is magisch. Dat is ondenkbaar voor andere samenlevingen.”

Daarom denkt Kianfar dat liefde niet per se een gevoel betekent in Iran. "Het is ook de afwezigheid van dat gevoel," zegt Kianfar. "Het is onderdrukking. Een seksueel middel. Maar liefde is ook volledige gerelateerd aan vrouwenrechten. Aan gedwongen of minderjarige huwelijken. Aan financiële afhankelijkheid. In die zin toont de liefde de tekortkomingen in de maatschappij.”

Die tekortkomingen moeten volgens Kianfar veranderen, want die verwachtingen vanuit de maatschappij maken echte liefde haast onmogelijk. “Zo moeten de rechten van vrouwen verbeterd worden. Als een vrouw onafhankelijk kan zijn, kan ze scheiden van haar man zonder al haar rechten te verliezen. En zonder eindeloze straffen te moeten ondergaan.”

“Mensen die vrij kunnen liefhebben, zonder enige druk van buitenaf moeten hun bevoorrechte positie waarderen,” zegt Kianfar. "Altijd als ik aankom op Schiphol denk ik: ik hou van deze frisse lucht, en dan gaat het niet alleen over de lucht. Ik hou van deze vrije lucht.”

De 2Doc Kort: Liefde in Iran zie je op dinsdag 4 januari om 23:00 uur op NPO 2. De film is online ook terug te kijken. Meer informatie over de docu check je op de speciale afleveringspagina.