‘Ik heb met tranen in m’n ogen op die gletsjer gestaan’

In 2024 zijn in Europa alle warmterecords verbroken. Het was bijna 2,5 graden warmer dan voor 1900, waarmee droogte, bosbranden en overstromingen steeds normaler worden. Klimaatverandering is urgent, maar krijgt niet altijd de aandacht die het verdient. Hoe kunnen journalisten deze crisis toch een hoofdrol blijven geven?

Als student Milieuwetenschappen hield hij zich bezig met ecologische en atmosferische vraagstukken. "Wat doet methaan precies in onze atmosfeer? Wat betekent meer CO₂-uitstoot? Het is allemaal retecomplex, maar het komt vaak neer op hetzelfde verhaal: wij mensen hebben een enorme impact op onze leefomgeving. Dat geeft alleen nog geen antwoord op de vraag: wat moeten we daar dan in godsnaam aan doen? Het is wat mij betreft ook je taak als journalist om dát verhaal te vertellen.”

“Journalisten moeten de feiten benoemen, maar ook uitleggen wat de reden is dat het ons nog niet lukt om actie te ondernemen. Wat houdt ons nou tegen om deze stap te zetten die voor vooruitgang kan zorgen? Daarmee bied je ook perspectief, doordat je uitgaat van de oplossing, niet van het probleem."

“Ik probeer als presentator niet te zeggen hoe we het allemaal moeten doen, maar in mijn interviews ook empathie op te brengen voor mensen die die keuze nog niet maken.”

Voor zijn studie vertrok Jan vijf maanden naar Spitsbergen, een eilandengroep in het Noordpoolgebied. Hij volgde er vakken over de smeltende gletsjers, en schreef er ook een stuk over voor NRC. "Het was zo bizar om daar te zijn: ik wist veel over die gletsjers - ik had er nota bene vakken over gevolgd - en ineens stond ik er oog in oog mee."

"Overal om me heen zag ik smeltwater, dat met een oorverdovend geluid naar beneden kwam. Het klinkt misschien zweverig, maar je hoorde dat landschap gewoon bijna schreeuwen: ‘What the fuck is dit? Waar blijft die winter?’ Dat was zo'n intense ervaring."

“We gingen elk weekend de bergen in en de toegangsroute achter het dorp was een gletsjer. Daar moest je overheen. We kwamen daar eind augustus aan en in een maand tijd was er in horizontale hoogte wel vier, vijf meter weggesmolten, in de lengte was er een meter of tien verdwenen."

"In principe is het normaal dat gletsjers in de zomer smelten. Alleen op Spitsbergen hoort dat in de zomer minimale smelt te zijn, omdat er relatief veel sneeuw op de gletsjers ligt. Dat smelt eerst weg en dan pas verdwijnt het kale ijs. Alleen de afgelopen zomers was het zo warm geweest, dat je het smelten gewoon zag gebeuren. Ik heb met tranen in m’n ogen op die gletsjer gestaan. Ik dacht, ja, dit is wat klimaatverandering dus doet."

“Wat ik heel leuk vond aan onze uitzending over huisdieren (over de grote impact van hun vleesconsumptie, red.) is dat ik plekken bezoek waar ik anders nooit was gekomen. We waren bij een hondentraining, om te praten met een trainster die zelf zeven honden heeft. Die krijgen gezamenlijk ongeveer twintig kilo rauw vlees per week."

"Toen deze vrouw uitlegde wat haar wereldbeeld was en haar overtuiging dat honden rauw vlees nodig hebben omdat ze afstammen van de wolf, begon ik haar overwegingen te begrijpen. Dat vind ik het sterke aan dit programma, dat je toch een beetje nader tot elkaar komt, ondanks dat je misschien tegenovergestelde opvattingen hebt. Ik dacht: honden kunnen vegetarisch eten en dat verlaagt onze klimaatimpact, dus hoppakee, elke hond aan de wortel en de courgette. Daar hadden we een heel open gesprek over. Ik hoop dat ik dat nog vaker tegenkom.”

“Ik denk dat dit bij uitstek een programma is waarbij wij als makers ook zelf in de spiegel moeten kijken. We hebben een ideaalbeeld, maar moeten tegelijkertijd erkennen dat er mensen zijn die er anders over denken. Ook dat moet je blootleggen, en ook dat verhaal moet je vertellen.”

“Wat mij het meest motiveert is dat meer dan de helft van Nederland zich zorgen maakt over klimaatverandering, terwijl het percentage dat bewust keuzes maakt over die thema’s, veel lager ligt. Hoe kan het nou dat we het wel weten, maar het niet doen? Een heel simpele vraag, maar een makkelijk antwoord valt er niet op te geven. Een verhaal maken zoals we dat bij 'Wat houdt ons tegen?' doen, is denk ik een van de manieren om mensen op een constructieve manier aan het denken te zetten.”

In 'Wat houdt ons tegen?' onderzoekt schrijver en journalist Jeroen Smit samen met klimaatjournalisten Daphné Dupont-Nivet en Jan van Poppel hoe we grote problemen op het gebied van klimaat, milieuvervuiling, en voedsel- en warenverspilling het hoofd kunnen bieden. In het nieuwe seizoen onderzoekt het team onder andere de voetafdruk van onze viervoeters, de milieu-impact van ‘veelvliegers’ en waarom we goede en dure medicijnen onnodig in de verbrandingsoven gooien.