Scheiden is tegenwoordig heel normaal. Waarom scheiden we eigenlijk? En welk beeld geven films ons mee over scheiden? Filosoof Stine Jensen praat met filmjournalist Gawie Keyser, over de bekendste scheidingsfilms: Kramer vs. Kramer en Marriage Story.
Scheiden met Stine
In de podcast Scheiden met Stine gaat Stine Jensen in gesprek met experts, ervaringsdeskundigen en schrijvers over verschillende aspecten van het scheiden. Als rode lijn door alle afleveringen loopt Stines eigen scheidingsverhaal, waarbij ook haar dochter Vicky en ex Jaime aan het woord komen. Luister de podcast via Spotify, RSS, Apple en alle andere podcastplatforms.
Uit een onderzoek van de Universiteit van Rochester blijkt dat het aantal echtscheidingen gehalveerd kan worden door vaak samen met zijn tweetjes films te bekijken over de liefde en hierover te praten. Geloof jij dat dit een huwelijk kan redden?
“Fictie kan ons van alles vertellen over de liefde. Daarnaast laat het ons zien hoe we ervoor zorgen dat in het systeem van het huwelijk de liefde overeind blijft. Dat is de uitdaging, want vaak is er in het huwelijk bijna geen ruimte voor de liefde. Films bekijken of het lezen van boeken over het huwelijk kunnen ons daarom veel leren.
Een kanttekening is wel dat al die scheidingsdrama’s vaak slecht aflopen. Je kan niet veel hoop putten uit deze verhalen, maar je kunt wel veel opsteken over het samenspel tussen het huwelijk en liefde en wat er allemaal mis kan gaan.”
Waarin verschilt zo’n scheidingsdrama van een liefdesfilm?
“Mijn gevoel is dat scheidingsdrama’s puur focussen op de relatie tussen het huwelijk en het gezin. Terwijl in een liefdesfilm bijna nooit kinderen in het spel zijn, het gaat puur over de liefde. In een scheidingsdrama speelt liefde wel een belangrijke rol, maar alle aandacht gaat naar de kinderen: hoe moeten zij zo’n scheidingsdrama overleven?”
Gawie Keyser is filmjournalist
Uit films hebben we dus opgepikt dat scheiden traumatisch is voor kinderen. Welke scheidingsklassiekers hebben voor jou zo’n blauwdruk meegegeven?
“De eerste oer-klassieker die mij te binnen schiet is: Kramer vs. Kramer, een wereldwijde hit in 1973. Deze film is een echte blauwdruk, omdat het zó herkenbaar is. Aan de ene kant in de manier waarop het huwelijk kapot gaat en hoe dat zoontje daaronder lijdt, aan de andere kant in de actuele genderkwesties van die tijd.”
Hoe was de relatie tussen mannen en vrouwen in die tijd?
“Johanna, gespeeld door Meryl Streep, wordt na haar huwelijk met Ted (Dustin Hoffman), huisvrouw. Maar dat wil zij helemaal niet, zij wil werken en losbreken van de sleur van haar leven als moeder en huisvrouw.
Terwijl Ted totaal geen aandacht heeft voor zijn gezin, het draait alleen maar om werk, succes en geld verdienen. In de loop van de film leert hij hoe hij gewoon een vader moet zijn. Dit toont de ironie in het verhaal: was hij in het begin van de film een vader voor zijn zoon geweest, dan was dat huwelijk niet kapot gegaan.”
In de film staat de vader-zoon relatie dus centraal, maar de moeder verlaat uiteindelijk haar gezin. Dat was iets ongelofelijks voor die tijd, toch?
“Dat is een belangrijk element van de blauwdruk. Het roept de vraag op waarom mensen überhaupt gaan scheiden. Toch ontdekt vaak de vrouw dat zij nooit was wie ze echt zou moeten zijn. Johanna komt tot het inzicht in Kramer vs. Kramer dat zij nooit heeft geleefd naar haar ware aard. Terwijl de man teveel heeft geleefd naar zijn ware aard.
Dat werkt niet in een huwelijk. Je moet beide zorgen voor een kind en zorgen dat je relatie met je partner in balans is. Onoverkomelijk moet Johanna losbreken, zij wil niet meer gedwongen thuiszitten. Dat staat haaks tegenover wat van haar verwacht wordt in haar huwelijk. En dan komt de breuk.
In de slotscène komt Johanna haar zoontje ophalen, want zij heeft het voogdijschap gekregen van de rechter. Ze wacht in de lobby van het appartement waar haar kind woont, tot Ted naar beneden komt. Dan zegt ze: ‘Ik ben hier gekomen om mijn zoon mee naar huis te nemen, maar nu realiseer ik me dat hij al thuis is.’ Ze kan het niet opbrengen om het kind weg te halen.”
Een tweede grote klassieker die jij als blauwdruk ziet is Marriage Story. Wat heeft deze film losgemaakt?
“Marriage Story speelt zich af in New York, Los Angeles. Het verhaal gaat over een toneelregisseur Charlie, gespeeld door Adam Driver, die scheidt van zijn echtgenote, actrice Nicole, gespeeld door Scarlett Johansson. Vervolgens raken ze verwikkelt in een onwaarschijnlijk tragische echtscheiding die gaat over de voogdij van hun zoon. De vraag is: vechten ze echt om het kind, of over hun stukgelopen liefdesleven?
Vooral het einde zet ons aan het denken over hoe een grote romantische liefde kan overleven in het huwelijk en onder een grote tijdsdruk. Charlie komt zijn zoontje ophalen bij Nicole. Ze stappen in de richting van de auto en dan roept Nicole: wacht even! Ze loopt naar hem toe, bukt en strikt zijn veter.
Een schitterende slotscène. Het laat zien dat de grote romantische liefde tussen deze twee mensen nooit zal verdwijnen, het is iets heel kostbaars. Maar vanwege de invloed van de echte wereld en de sleur van het leven kan hun grote romantische liefde niet overleven.”
Kramer vs. Kramer kwam uit 1973 en Marriage Story uit 2019. Was is er in die tussentijd veranderd?
“De rolverdeling tussen man en vrouw. Het huwelijk in Marriage Story is niet kapot gegaan, omdat de vrouw graag wil werken, zij is een werkende vrouw. De genderverschillen zijn niet meer zo groot als vijftig jaar geleden. De ongelijkheid tussen mannen die teveel naar hun aard leven en vrouwen die niet naar hun ware aard leven is niet meer van toepassing.
Toch zijn er vandaag de dag nog steeds veel echtscheidingen. Maar de genderclash is nu meer in termen van twee gelijken geesten die strijden om wie het meest succesvol is. Gender speelt zelf geen rol, want hij is een goede vader, zij een goede moeder en ze houden absoluut van elkaar. Het is dus veel ingewikkelder. Juist daarom is Marriage Story zo modern en voor ons allemaal zo herkenbaar.”
Wat kunnen we leren van Kramer vs. Kramer en Marriage Story?
“Beide films illustreren zo’n prachtig intiem iets. Tegelijkertijd laat het ons onvermogen zien in het omgaan met grote, volwassen liefde. Een liefde waarin je accepteert hoe iemand is, in plaats van vasthouden aan hoe jij wilt dat iemand is. Misschien kunnen we niet meer op zo’n manier liefhebben, omdat we zo egoïstisch geworden zijn.
Dat roept de vraag op: heeft het huwelijk überhaupt nog wel zin? Waarom zouden we nog trouwen als het zoveel gedoe oplevert?
Onze traditionele gezinsconstructie is misschien wel toe aan verandering. Neem de televisieserie Modern Family waarin verschillende soorten gezinnen met of zonder kinderen op één of andere manier een relatie aangaan met elkaar. Daarin proef ik verandering. En daarom is het zo belangrijk dat we blauwdrukken als Kramer vs. Kramer en Marriage Story hebben, zodat we nieuwe boodschappen meekrijgen over het huwelijk, het gezin, kinderen en onze relaties.”