Waarom gaan mensen eigenlijk uit elkaar? En is een breuk te voorkomen? Stine gaat voor de podcast Scheiden met Stine hierover in gesprek met relatiepsycholoog en -therapeut Jean-Pierre van de Ven.
Je hebt zoveel stellen voor relatietherapie gezien. Kan je snel inschatten of mensen uit elkaar gaan?
“Ja, dat zie ik al als mensen binnenkomen.”
Hoe zie je dat dan?
“Dat zit 'm in een gebrek aan willen meewerken. Mensen zijn er dan wel, maar ze zijn er niet echt. Ze blijven ambivalent over hun deelname aan de therapie en ze zijn vaak al vergevorderd in het vaststellen van hun exit-strategie.”
Jean-Pierre van de Ven is relatiepsycholoog en -therapeut.
Wat is dat, een exit-strategie?
“Er zijn een miljoen redenen waarom mensen uit elkaar kunnen gaan en meestal spelen er 500.000 tegelijk als mensen gaan scheiden. Maar het is ingewikkeld om al die redenen te overzien. Daarom gaan mensen op zoek naar een overzichtelijke reden voor hun relatiebreuk, een verhaal dat je makkelijk kan vertellen aan je vrienden en familie. Dat noem je de exit-strategie.
Vaak geven ze, om de pijn van het verlies of van een mislukking te verzachten, de ander de schuld. De problemen in hun relatie komen in hun verhaal doordat de ander ‘te veel drinkt’ bijvoorbeeld, of omdat hij een ‘onmogelijk persoon is’. Als mensen vergevorderd zijn in het creëren van dit verhaal, dan heeft relatietherapie niet zoveel zin.
Uiteindelijk wordt zo’n exit-strategie ook een blok aan je been, want ten eerste is het niet waar en ga je dus in sprookjes geloven. Ten tweede leer je niet om naar je eigen aandeel van de breuk te kijken, waardoor je in volgende relaties precies hetzelfde gaat doen. Dat is jammer.”
Het CBS heeft onderzocht wat mensen aangeven als redenen om uit elkaar te gaan. Voor mannen zijn dat: ‘op elkaar uitgekeken zijn’, ‘gebrek aan vertrouwen’ en ‘botsende karakters’. Voor vrouwen: ‘op elkaar uitgekeken zijn’, ‘gebrek aan vertrouwen’ en vreemdgaan’. Herken jij dit in jouw praktijk?
“Ja dit herken ik. Dit is wat mensen zelf als redenen voor een breuk benoemen en het raakt dus aan die exit-strategie. Mensen gaan uit elkaar en verzinnen dan een reden waarom dat gebeurt. Terwijl het meestal veel complexer is dan die ene reden.
Redenen die ik ook vaak hoor van mensen zijn ‘we zijn uit elkaar gegroeid’ of ‘er zijn te grote verschillen tussen ons’. Maar dat hoeven helemaal geen bezwaren te zijn. Als je veel van elkaar verschilt heb je veel om over te praten, zou je kunnen zeggen. Dan kan je juist een goed team zijn, omdat je allebei verschillende elementen inbrengt. Dus als je logisch redeneert, kan dat niet de enige reden zijn voor een breuk.”
Mannen en vrouwen noemen allebei ‘geen vertrouwen’ als reden. Dat is best wel abstract, maar je begrijpt het wel. Als er geen basis vertrouwen is in een relatie, dan kan het ook niet werken.
“Ja, dat klopt. Ik heb laatst een stuk geschreven over de verschillende stadia in een relatie. In de eerste fase ben je verliefd en is alles mooi. Dat is de fase waarin je basis vertrouwen kweekt. Dat vertrouwen bestaat uit dat je jezelf helemaal durft te laten zien aan elkaar. Meer kun je iemand niet vertrouwen dan jezelf te laten zien zoals je echt bent. Als je dat doet, krijg je meestal dat vertrouwen ook terug.
Toch zijn er ook stellen die doorgaan naar de volgende relatiefase als dat basisvertrouwen er niet is. Terwijl het essentieel is dat deze uitwisseling van vertrouwen plaatsvindt in de eerste fase. Alles volgt daaruit.”
Zie je bij de stellen die bij jou komen vaak dat er iets mis is gegaan in die eerste fase van een relatie?
“Ja. Soms komt dat doordat iemand onveilig gehecht is, zoals dat heet. Zo iemand vindt het lastig om zich te verbinden aan een ander persoon. Dat heeft met zijn of haar voorgeschiedenis te maken, bijvoorbeeld vanuit de jeugd waarin die persoon zich slecht heeft kunnen verbinden met de ouders. Maar het kan ook te maken hebben met een eerdere partner die hem of haar een streek heeft geleverd bijvoorbeeld.”
Het CBS stelt dat de kans groter is dat jij ook gaat scheiden, als je zelf gescheiden ouders hebt. Heb je daar een verklaring voor?
“Het psychologische gevolg van een scheiding op een kind is dat het ervoor kan zorgen dat hij of zij een bepaalde manier van hoe je je moet verhouden tot mensen incorporeert. In mijn praktijk zie ik zo vaak dat er oude snaren gaan trillen bij mensen. Bijvoorbeeld omdat ze denken dat ze niet in staat zijn een relatie te hebben, of dat ze het gevoel er niet toe te doen, doordat ze door hun ouders genegeerd zijn vroeger.
In dit laatste geval kan het zijn dat mensen gaan compenseren. ‘Als het niet om mij gaat, dan ga ik mijn best doen mijn ouders en andere mensen het naar de zin te maken, in de hoop dat ik toch een beetje belangrijk word.’ Als je ook in je liefdesrelatie van het idee uitgaat dat je je best moet doen om het de ander naar de zin te maken, dan is de verhouding vanaf het begin van een relatie al scheef verdeeld. Want waarom zou de een altijd zijn best moeten doen voor de ander?”
Je zei net dat het niet erg hoeft te zijn als mensen veel van elkaar verschillen. Maar het CBS zegt dat hoe groter de sociale verschillen, zoals leeftijdsverschil en culturele achtergrond, hoe groter de kans op een relatiebreuk. Is het dan toch niet verstandiger om iemand te zoeken die niet te veel van je verschilt?
“Uit onderzoek naar matching is bekend dat mensen inderdaad graag iemand hebben die op hun lijkt. Dat heeft deels met luiheid te maken. Voor een tv-programma moest ik ooit personen aan elkaar matchen en dan wist ik al dat het niks zou worden tussen iemand uit Groningen en iemand uit Brabant. Mensen zijn te lui of te bang om te verhuizen. En een hele grote persoon met een hele kleine persoon, dat wordt ook ingewikkeld.
Maar als mensen zelf het verhaal vertellen dat ze gescheiden zijn omdat er te grote verschillen zijn, dan is dat denk ik onderdeel van hun exit-strategie. In plaats van dat je tegen jezelf zegt: ‘Ik heb het verkloot, want er zijn bepaalde relatievaardigheden die ik niet onder de knie heb’, geef je liever iets anders de schuld.”
Wat zijn dat voor relatievaardigheden die mensen niet onder de knie hebben?
“Jezelf blootgeven, waardoor je vertrouwen kweekt is een vaardigheid. Onderhandelen, elkaar dingen gunnen, vergeven, dat vind ik ook belangrijke relatievaardigheden. En de belangrijkste in duurzame relaties is ‘authenticiteit in verbondenheid’, zo noemt Esther Kluwer, bijzonder hoogleraar Duurzame Relaties en Welzijn, dat. Dat houdt in dat je in een relatie allebei je eigen leven leidt, maar toch met elkaar verbonden bent. Sommige dingen doe je in verbondenheid, maar andere dingen weer niet.
In veel relaties zitten mensen te wachten op hun partner totdat hij of zij iets doet, om daarna pas door te gaan met hun leven. Ik denk niet dat dat een goed model is voor een relatie.”