'Blijf nieuwsgierig, ondanks je mening'

"Wat fijn dat jullie gekomen zijn, terwijl de mussen van het dak vallen." Hoofd van het ARTIS-Groote Museum Karlien Pijnenborg heet ons welkom in de zaal naast de opnamelocatie van Over Leven.

Bij aankomst in het museum loop je eerst langs het overvolle terras van restaurant De Plantage. Kinderen spelen op deze warme dag in de fontein en binnen zitten voelt ietwat tegennatuurlijk. Maar daar is Lisa van Ginneken, een frisse wind die met haar open blik deze middag een gesprek met het publiek aangaat over zijn wie je bent.

Met Coen Verbraak sprak ze in de uitzending van Over Leven over haar transitie, over het leven in verschillende werelden en over jezelf kunnen zijn. De presentator zit ook in het publiek deze middag. Hoe kijken zij op de uitzending terug, vraagt Karlien Pijnenborg aan Coen en Lisa. "Ik merk dat het voor veel mensen de ogen opende, dat ze begrepen hoe ingewikkeld de weg ook is," zegt Coen. "Mijn moeder is bijna 93 jaar, die zei: wat een prachtige vrouw is dat."

Een vrouw van 82 jaar stuurde Lisa een e-mail waarin ze haar bedankt omdat ze zo veel leerde van het gesprek. En dat was precies waarom Lisa meedeed aan het programma: "Ik wilde mensen de gelegenheid geven om te laten voelen wat een transitie inhoudt. Invoelen kan niet als je geen trans persoon ben, maar meevoelen kan iedereen."

Tijdens de bijeenkomst kijken we fragmenten uit de uitzending, die steeds een nieuwe vraag voor het publiek inleiden. Zo gaan we met elkaar de diepte in over de thema’s in de uitzending, een gesprek tussen het publiek en Lisa over genderidentiteit, perceptie en het leven zonder voet op de rem.

De eerste vraag die aan het publiek wordt gesteld: ken je het dat een reactie van een ander je kleiner maakt? Het is een vraag waar de meeste 'ja' op antwoorden, en het gesprek dat erop volgt vat de kern van de bijeenkomst goed samen. De angst voor een oordeel van een ander, of angst voor je eigen oordeel, zorgt voor een risico op 'leven met je voet op de rem'.

"Mijn moeder is bang voor hoogtes," vertelt Lisa, "Ik weet nog dat ze mij meteen terugriep als ik op vakantie in de bergen naar haar idee te dicht bij de rand liep. Ook als ik op dat moment geen gevaar liep, het was haar eigen angst. Dat doen we de hele dag naar elkaar, volgens mij. Dat je je eigen perceptie projecteert op de ander."

Een vrouw uit het publiek herkent hoe de angst van een ander invloed heeft op hoe je keuzes in je eigen leven maakt. "Lisa wist vanaf jonge leeftijd dat ze vrouw is," begint ze, "Ik wist: ik ben anders maar ik wist niet wat. Vijftien jaar geleden begon ik te crossdressen, maar ik werd zo hard uitgelachen dat ik gauw ‘de kast weer in ging’. Het heeft toen nog jaren geduurd voordat ik de keuze durfde te maken om als vrouw door het leven te gaan."

Je zou verwachten dat met een zaal die openlijk over (gender)identiteit praat, negatieve gedachten over transpersonen niet zouden bestaan. Toch geeft veertig procent van de zaal toe wel eens zulke negatieve gedachten te hebben gehad. En die blik gaat niet alleen over de ander, vaak gaat het om een negatief zelfbeeld.

Een andere trans vrouw uit het publiek zegt: "Ik heb een periode gehad dat ik voor mezelf niet kon accepteren dat ik transgender ben, ik wilde niet bij 'die mensen' horen. In die tijd deed ik aan drag. De travestieten stonden stoer aan de bar met grote borsten bier te drinken, de transgenders die ik kende hadden die zelfverzekerdheid minder. Daardoor snap ik ook als je het moeilijk vindt, ik heb het zelf namelijk ook moeilijk gevonden om het te accepteren."

"Vrij van oordeel zijn, dat is eigenlijk bijna onmogelijk," zegt Karlien Pijnenborg. "Maar je er bewust van zijn is al heel wat." Lisa valt haar bij: "Daarom is het zo goed dat je dit benoemt: dat je ondanks dat je een trans persoon bent, negatieve gevoelens erover kan hebben."

"De vrouw van 82 die mij over de uitzending schreef had misschien ook 'ja' geantwoord op de vraag over negatieve gedachten. Daarom heb ik heel veel respect voor haar want het is gebleken dat ze nieuwsgierig kan blijven, ondanks dat ze al een mening heeft. Dat is niet iedereen gegeven."

"We houden de onverdraagzame cultuur met elkaar in stand," gaat Lisa door. Dat maakt het des te belangrijker om jezelf te bevragen. "De grote morele opdracht, is om - ondanks dat we ergens iets van vinden - toch nieuwsgierig te blijven en open te staan voor andere inzichten."

Het openlijk transgender zijn als publiek persoon, ga er maar aan staan. Op Twitter zit Lisa inmiddels niet meer, nadat op elk bericht dat ze plaatste vooral transfobe reacties kwamen. Hoe gaat ze daar mee om?

"Ook als je de underdog bent, zoals de trans gemeenschap, moet je je steeds blijven openstellen voor mensen die genderidentiteit niet kunnen verenigen met wat voor waarden of geloof dan ook. Als je dat niet lukt, dan heb ik daar respect voor, daar wil ik niet aankomen. Maar hoe gaan we vervolgens praktisch met elkaar om? Hoe kan je vanuit verschillen blijven verbinden? Dat is de opdracht."

Heeft leven zin? Ben je zelf verantwoordelijk voor geluk? Hoe ga je om met tegenslag? En wat is het doel? Op 11 en 18 juni gaan gasten uit het tv-programma Over Leven van HUMAN doorpraten over deze vragen in het ARTIS-Groote Museum. Heeft de uitzending jou geraakt? Of herinneringen opgeroepen? Kom, praat of luister mee met Naaz (11 juni) en Rinke Smedinga (18 juni)!