André Kuipers: Doodsangst geeft het leven zin

Hoe denkt André Kuipers, een van de weinigen die onze aarde van een grote afstand heeft kunnen bewonderen, over de zin van het leven? Hebben zijn reizen door de ruimte veranderd hoe Kuipers denkt over de waarde van het bestaan? “Ik vloog in een baan om de aarde en voelde dat ik onderdeel ben van iets veel groters.”

In de serie Over Leven schuiven tien gasten aan bij journalist en programmamaker Coen Verbraak. Hij voert verschillende gesprekken in het ARTIS-Groote Museum. Hier stelt hij zijn gasten grote levensvragen met als doel uiteindelijk te achterhalen wat voor deze tien verschillende gasten de zin van het leven is.

“Het begon als jongensdroom. Ik las boeken en keek series over raketten, andere planeten, ruimteschepen. Eerst was mijn droom niet realistisch, want ruimtevaart bestond nog niet in Europa. Maar naarmate ik ouder werd, kwam het dichterbij: Europa ging meedoen met de ruimtevaart en ik zag fantastische foto’s van onze mooie planeet. Om mee te mogen naar de ruimte, moet je solliciteren. Ik informeerde af en toe bij de European Space Agency (ESA) wanneer ze nieuwe astronauten wilden gaan selecteren. Ik wilde de advertentie in de krant met: ‘ESA zoekt astronauten’ niet missen.”

“Dromen zijn vaak toch anders dan de praktijk. Je gezinsleven en je sociale leven staan op een laag pitje. Je moet talloze examens doen en dan zit je de hele nacht te blokken. Al ben in training, het blijft de vraag of je ooit een keer daadwerkelijk de ruimte in gaat.”

“Nee. Een dokter kan je altijd afkeuren. Daarom is een medische keuring altijd een spannend moment voor een astronaut. Ik heb zelf ook een keer een vals positieve uitslag gekregen. Ik was in Rusland voor de lancering en ik zou niet meer teruggaan naar huis. Ik kreeg een telefoontje van mijn lijfarts die vertelde dat ik terug moest omdat ik tbc zou hebben. Hoe kan dat nou? Ik had geen klachten en ik was er al op getest, met een negatieve uitslag. Ik zei dat ik er niks van geloofde. Toen hebben ze het nog eens goed overgedaan in Rusland. Die test was weer negatief, dus toen was het weer oké.”

“Ik vergelijk het altijd met een achtbaan, dat zeg ik ook vaak tegen kinderen. Je wil graag die achtbaan in, je vindt het leuk, want anders sta je niet uren in die rij. Je weet dat het redelijk veilig is, anders staat dat ding niet in een pretpark, maar toch weet je niet precies wat er gaat komen. Dan zit je uiteindelijk in dat karretje, dat gaat rijden en je kunt er niet meer uit. Met een lancering is dat het een soortgelijk gevoel van totale overgave.”

“Het is redelijk krap. Het is net alsof je met drie volwassenen voor in een Fiat 500 zit. Je kan je handen en je hoofd bewegen en dat is het eigenlijk."

“Als je claustrofobisch bent, dan heb je een probleem inderdaad. Daar word je van tevoren op getest. De Nederlandse selectie van mijn eerste vlucht was gedaan door de marine. Daar is zo’n metalen eenpersoonscompressiekamer. Je moest daarin gaan liggen en de deur wordt dichtgedraaid. Het is alsof je in een soort doodskist ligt.”

“Wanneer de raket lanceert, zit er een aerodynamisch koker om de cabine. Je kan dan niet naar buiten kijken. Maar na tachtig kilometer wordt die afgeworpen en komen de raampjes vrij. Ik zag ineens de blauwe kromming van de aarde naast dat zwarte heelal. Van kleins af aan was het al een droom voor me om dat een keer te zien. Dus dat was een fantastisch moment. Als we op dat moment hadden moeten terugkeren, was ik eigenlijk al tevreden geweest. Mijn jeugddoel was bereikt.

Wat ik ook bijzonder vond, was het dunne dampkringetje om de aarde heen. Als je dat zo ziet, voelt het ineens heel kwetsbaar. Ik had het gevoel dat als ik hard zou blazen, ik zó de hele dampkring kon wegblazen. Zo fragiel zag dat eruit.

En ’s nachts is het uitzicht op de aarde prachtig. Het is net alsof je in een science fiction film zit. Overal zie je lichtjes, het leek net een zwart tapijt met goud bestikt.”

“Er waren eigenlijk twee gevoelens die bij me op kwamen. Ten eerste een claustrofobisch gevoel. Niet voor mezelf, maar voor ons mensen op de aarde. Als je daar vliegt, besef je ineens dat je op een heel kwetsbaar plekje woont en dat je er niet af kan als het misgaat. Ik ben toen ik terug was ook naar het Wereld Natuur Fonds gestapt, om te kijken wat ik voor ze kon doen om mensen te laten beseffen hoe mooi en kwetsbaar de aarde is.

Het tweede gevoel dat ik kreeg, zouden sommigen misschien religieus noemen, ik noem het kosmisch. Ik keek naar buiten en ik zag al die sterren flonkeren, de Melkweg, Mars, Venus. Ik zag de maan opkomen, waar ik even later weer onderdoor dook. We zagen een komeet die net voor de zon opkwam. Ik wist natuurlijk wel dat de aarde een bol is, en dat ik onderdeel ben van een zonnestelsel, maar nu zag ik het. Ik voelde ineens dat ik onderdeel ben van iets veel groters dan de dagelijkse wereld om me heen.”

“Nee. Ik denk dat het leven hier allemaal chemisch elektrisch toeval is, een samenvoegsel van materie en energie. Ik denk ook dat het leven op nog meer plekken in het heelal is ontstaan, maar daarvoor moeten we de bewijzen nog vinden. Ik hoop dat nog mee te maken.”

“Nou, het leven heeft wel zin voor ons. We hebben drijfveren om te blijven leven. Een belangrijke daarvan is doodsangst. Als we geen angst zouden hebben om dood te gaan, dan zou onze soort uitsterven. En we hebben de drive om voor onze jongen te zorgen, om niet in gevaar te komen, om goed te kunnen eten. Dat zijn biologische wetten.”

“Wetenschappelijke interesse van hoe dingen werken. Nieuwsgierigheid, maar ook zaken die je beleeft via je zintuigen. De mooie dingen, lekker eten, mooie muziek. Allemaal dingen die je waarneemt en die het leven prettig maken.”

“Ja, dat denk ik wel. Een collega zei ooit tegen mij: ‘Wat uiteindelijk het meeste telt, is wat je bijgedragen hebt’. Ik voel dat zelf ook zo. Als ik straks op mijn sterfbed lig, wil ik voelen dat ik de mensheid een stukje vooruit heb geholpen. Op langere termijn geeft het de meeste voldoening als je iets nuttigs hebt bijgedragen.

Ondanks dat het leven geen groter doel dient of zin heeft, is die zin er wel voor de mensheid zelf. We willen het allemaal prettig hebben. En dat ik daar een kleine bijdrage aan heb kunnen leveren, stelt me tevreden.”

Kijk Over Leven met Coen Verbraak, waarin hij met tien uiteenlopende gasten als cabaretier Jochem Myjer, culinair schrijver Nadia Zerouali, astronaut André Kuipers, vliegramp overlevende Edu Nandlal en actrice Margôt Ros spreekt over wat het bestaan de moeite waard maakt. Vanaf 7 september elke woensdag om 21:00 uur op NPO 2, of luister de lange versies van de gesprekken via de podcast, of stream via NPO Start.

Wil je zelf doorpraten over de grote vragen? Dat kan op 9, 16 en 23 oktober in het ARTIS-Groote Museum. Meer informatie vind je hier.