Twijfel aan eerlijkheid journalisten bij jongeren

In de Week van de Mediawijsheid speelden duizenden klassen mee met de serious game MediaMasters over de kansen en gevaren van (digitale) media. Binnen het spel zijn de leerlingen een aantal stellingen voorgelegd, waaronder ‘journalisten doen zo eerlijk mogelijk verslag van wat er gebeurt in de wereld’. Deelnemers konden antwoorden met ‘jazeker’, ‘ik twijfel daaraan’ en ‘ik weet het niet zo goed’. Ruim 188.000 leerlingen tussen de 10 en 12 jaar oud deden mee. 

Sarah Hijmans, inhoudelijk producent en eindredacteur van MediaMasters, laat weten dat meer dan 33% van de leerlingen aangaf te twijfelen of journalisten hun best doen om zo eerlijk mogelijk verslag te doen van wat er in de wereld gebeurt. “Tijdens het spelen werd duidelijk hoe waardevol het is om met elkaar het gesprek aan te gaan over online haatreacties, en ook hoe moeilijk het is voor kinderen om nieuws en journalistiek te vertrouwen in tijden van desinformatie en AI-manipulatie,” zegt Hijmans. 

“Ik denk dat we voorop moeten stellen dat de meeste kinderen antwoorden dat journalisten zo eerlijk mogelijk verslag doen,” zegt Sanne Tamboer, die onderzoek doet naar de mediawijsheid van jongeren aan de Radboud Universiteit. “De groep leerlingen die daaraan twijfelt, laat vooral zien dat er behoefte is aan meer media- en nieuwswijsheid. We leven in een tijd waarin we allemaal content kunnen creëren. Daardoor is het voor jongeren onduidelijk wat het betekent om journalist te zijn. Daar moeten we meer aandacht aan besteden. Hoe wordt nieuws gemaakt? En hoe gaan journalisten te werk?” 

Ook het vele waarschuwen voor desinformatie heeft gevolgen, denkt Tamboer. “We hebben het tegenwoordig veel over nepnieuws en ‘alternatieve feiten’. Daardoor kan je als kind het idee krijgen dat het ook veel voorkomt. Het risico is dat ze daardoor álles gaan wantrouwen, dus ook journalistiek. Er zijn natuurlijk steeds meer educatieve programma’s voor media- en nieuwswijsheid. Het is daarbinnen belangrijk dat er ook genoeg aandacht is voor het waarderen van journalistiek. Het is soms moeilijk om je weg te vinden in alle informatie. Maar er is ook veel goede informatie waar je van kan leren of op basis waarvan je keuzes kan maken.” 

Tamboer deed eerder onderzoek naar hoe jongeren tussen de 12 en 15 jaar nieuwsberichten beoordelen. “We vroegen deze groep eens alle informatie die ze binnenkrijgen te vergelijken, van influencers tot het journaal. Daaruit bleek dat ze traditionele bronnen, zoals de krant, meer waarderen omdat ze deze betrouwbaarder vinden.”

Daarnaast is de sociale omgeving van groot belang bij deze jonge doelgroep. “Ouders, maar ook leeftijdsgenoten en influencers vertellen de jongeren wat nieuws is. Als hun omgeving kritisch kijkt naar nieuws, doen ze dat zelf vaak ook. We noemen dat socialisatie. Als je ouders de krant lezen of het journaal kijken, doe je dat zelf ook sneller. Hun sociale omgeving is erg belangrijk, omdat ze nog volop in ontwikkeling zijn. Ze spiegelen elkaars gedrag.” 

Gebruikmaken van die grote rol van de sociale omgeving, kan de nieuwswijsheid van jongeren bevorderen, denkt Tamboer. “Kunnen leerlingen elkaar meer aanzetten tot nieuwswijs gedrag? Dat willen we onderzoeken. Je kan denken aan het inzetten van een aantal leerlingen als influencers. Of zelfs aan echte influencers, want die zien jongeren vaak ook als peers en staan dichtbij de doelgroep.” 

Aan de journalistiek is het de taak om zichzelf goed en duidelijk neer te zetten, zegt Tamboer. “Nu we weten dat mensen twijfelen aan de eerlijkheid van journalisten, is het goed als de journalistiek meer transparant is over het proces. Hoe werkt het? Er bestaan al verschillende initiatieven waarbij journalisten naar scholen gaan om te vertellen over hun beroep. Zo ontstaat er meer begrip en kunnen jongeren hopelijk beter inschatten wat zij zelf hebben aan de journalistiek.” 

Ook journalisten van HUMAN gaan de klas in. In de Masterclass Medialogica: Journalistiek en Democratie duiken de deelnemers in de verschillende rollen van de journalistiek. Wie is journalist in Nederland? Aan welke regels moet onze journalistiek zich houden? En moeten journalistieke media aan alle geluiden een podium bieden? Daarnaast onderzoeken we hoe we zelf aan onze informatie komen. Onze hoofden zijn blenders vol feiten, verdraaide informatie en meningen. Wat zit er in de informatiesmoothie van de student?