In de documentaire Ongelovig - Vrijdenkers op de vlucht volgt regisseur Dorothée Forma ongelovigen uit Pakistan, Bangladesh, Syrië en Afghanistan die in hun land na bedreiging (een aantal staan op een dodenlijst) zijn ontvlucht. Ook in de opvang in Nederland is hun vrijheid en veiligheid niet gegarandeerd. De eerste vraag die door medebewoners bij binnenkomst in het asiel gesteld wordt is: Ben je moslim? In de film vertellen hoofdpersonen Fauzia en Syed, Saikat, Javeed en Marina en Ayman over uitsluiting, angst en discriminatie, maar ook over hoop op een ander, vrij leven.
Forma werd geïnspireerd door Nederlandse ex-moslims die ze bij het Humanistisch Verbond tegenkwam. Het Humanistisch Verbond biedt hen een veilige en vertrouwde omgeving waar ze elkaar kunnen ontmoeten. Maar deze groep in beeld brengen, bleek problematisch. Ze hebben veel te verliezen en wilden anoniem blijven.
Voor de gevluchte atheïsten uit landen als Syrië en Bangladesh, die bij het Humanistisch Verbond ook een warm welkom vinden, is geheimhouding paradoxaal genoeg minder aan de orde. Ze hebben eigenlijk alles al verloren. Voor hen is het alternatief erger: volledig te worden ontkend. Of zoals de Afghaanse Javeed het zegt: 'Als we ons niet laten horen, bestaan we niet’.
Mensenrecht
In het debat (onder leiding van Bahram Sadeghi) na de film wilde Boris van der Ham (panellid) heel graag precies benoemen wat het probleem van gevluchte ongelovigen is. Precies, omdat hun recht op ongeloof soms verward wordt met ongenuanceerde moslimkritiek. Het gaat om de strijd van ongelovige nieuwkomers om in vrijheid zichzelf te kunnen zijn. Dat is een universeel mensenrecht. Als we in de documentaire een aantal keer horen dat het COA (Centraal Orgaan opvang Asielzoekers) adviseert over je ongeloof te zwijgen, hebben we een ferm probleem. "Hoe makkelijk gooien we onze vrijheden weg?"
Aparte opvang
Jan Willem Anholts, panellid en afgevaardigde van het COA, licht toe dat 'stilte' over je atheïsme zeker geen staand beleid is. Maar Nederland ving in korte tijd veel asielzoekers op, vertelt hij. COA heeft opdracht een veilige opvang te bieden. Aparte opvang voor moslims, voor LGBT en voor atheïsten zou een alternatief zijn. Maar dat is onmogelijk en onwenselijk; iedereen moet immers later in de gemengde Nederlandse samenleving leven. Het beleid vat Anholts samen als: integratie vanaf dag 1. Niet-discriminatie is een beleidspunt, dat vooral vanaf januari 2017 door de minister wordt ingezet.
Tot nu toe lijkt het in asielzoekerscentra niet gebruikelijk discriminatie te melden en de vrijheid om niet te geloven te beschermen.
Dat lijkt een belangrijke lancune in de voorlichting en cultuur, al was het maar omdat het merendeel van de Nederlanders ongelovig is.
Tim Noordhof van vluchtelingenwerk vertelt eerlijk dat hij na het zien van de documentaire beseft dat je als atheïst geen vanzelfsprekende steun en bescherming krijgt. Er zijn kerken die christenen opvangen en moskeeën voor moslims, maar waar ga je als vrijdenker heen? Voor hen bestaat geen infrastructuur. Gelukkig komt hierin langzaam verandering en is de IND en het COA met het Humanistisch Verbond in gesprek om atheïsten beter te kunnen helpen.
Dreiging
Het panel (met Fauzia en Javeed) is verdeeld over de vraag hoe dreigend de islam is. Javeed werd dan wel bedreigd in Afghanistan, maar hij is niet bang voor moslims in Europa. We moeten het recht verdedigen om kritiek op de islam te hebben, en dat niet onder het misleidende kopje islamofobie schuiven. En tegelijkertijd staat hij sterk voor het recht van moslims om moslim te zijn. "Ik hoop dat zij ook mijn recht op atheïsme verdedigen."
Een asielzoeker uit de zaal is bezorgd. Sommige moslims krijgen vanaf hun derde jaar te horen krijgen dat ongelovigen niets waard zijn. Onderschat dit probleem niet, zo waarschuwt hij.
Nieuwe Vrijdenkers
Om ex-moslims steun te geven en ruimte een eigen stem te laten horen is het platform Nieuwe Vrijdenkers opgericht.
Ga naar www.nieuwevrijdenkers.nl om meer te weten.