'Mijn moeder wilde ons niet blootstellen aan racisme'

De 29-jarige Nathan de Vries was tot de Black Lives Matter-demonstraties niet veel bezig met diversiteit en racisme, en had een onbevangen bril op. Mede door felle discussies in zijn omgeving en op zijn werk, waar niemand écht goed naar elkaar luisterde, kwam iets in hem los. “Als ik iets niet begrijp, wil ik alles doen om het wel te begrijpen door mij erin te verdiepen.”

Zo begreep hij niet waarom de huidskleur van Humberto Tan zo vaak werd benoemd toen hij bij RTL werd ontslagen. Daar ging hij pas over nadenken toen een eindredacteur hem kritisch bevroeg vanwege een artikel dat hij schreef over het ontslag van Tan. “Ik was niet zo met Humberto’s kleur bezig, maar ik ben mij toen wel gaan afvragen hoe het eigenlijk komt dat ik hem zo tof vind. Naast dat ik hem een goede presentator vind, is dat natuurlijk ook omdat hij een man van kleur is en ik mezelf in hem herken.”

Inmiddels zijn we jaren verder en is Nathan er niet meer van overtuigd dat kleur nooit een rol speelt. Voor HUMAN maakt hij de podcastserie Niet zo Zwart-wit, waarin hij onderzoekt hoe racisme zijn eigen leven beïnvloedt en hoe we het gesprek over racisme en inclusie met elkaar kunnen blijven aangaan.

In Niet zo Zwart-wit horen we de overpeinzingen die de mediamaker ’s nachts wakker houden. ‘Moet ik activistischer worden en mezelf uitspreken’, ‘Maar hoe doe ik dat als ik nog helemaal niet goed weet waar ik sta’, zijn vragen die hem sterk bezighouden. Daarom onderzoekt hij met onder andere presentator Natasja Gibbs, politicoloog Kiza Magendane en acteur Tarikh Janssen of er ruimte is voor nuance in het gesprek over racisme, identiteit en inclusie.

“Al deze gesprekken hebben mij echt aan het denken gezet; zo inspirerend en waardevol, dat ik van mening ben dat iedereen deze gesprekken met elkaar zou moeten voeren. Ik moet alles aan het einde van de rit denk ik wel even laten bezinken, want het is intens.”

Nathan groeide op in Groningen, bij zijn witte moeder. Zijn Ghanese vader is hij al vrij jong uit het oog verloren. “Maar dat weerhield mijn moeder er niet van mijn Ghanese roots door te geven via muziek, kunst en djembélessen,” zegt hij. “En daarnaast is de vader van mijn halfzus Ghanees, net als mijn vader. Hij nam mij als jongetje van acht, vaak samen met mijn zus, mee naar de Ghanese gemeenschap in Groningen. Dus ik ben altijd wel in contact geweest met Ghanese rituelen en gebruiken.”

Zijn moeder heeft hem altijd gestimuleerd in zichzelf te geloven. "Woorden als: ‘laat je niet gek maken, wees positief’, zijn er bij mij diep ingeprent. Ook heeft ze mijn biculturaliteit altijd als verrijking gezien."

Nathan en zijn moeder spraken vroeger niet over racisme, maar in deze podcast voeren ze dat gesprek voor het eerst wel. “Ze heeft mij en mijn zusje geprobeerd weg te houden van racisme en uitsluiting, omdat zij zelf zo vaak werd veroordeeld omdat ze twee kinderen van kleur op de wereld heeft gezet.” zegt hij. "Ze wilde ons daar niet aan blootstellen."

Hij heeft ook altijd gedacht dat zijn moeder hem en zijn zusje De Vries als achternaam gaf om hen te behoeden voor racisme, horen we in de podcast.

"Misschien heeft het gebrek aan een gesprek over racisme er ook wel voor gezorgd dat ik bepaalde gebeurtenissen ben vergeten of heb verdrongen. Bijvoorbeeld dat ik als kind op de kermis in Groningen rondje na rondje niet mee mocht in een attractie. Dat heeft mijn moeder heel erg geraakt, maar ik kan het mij dus niet herinneren.”

In zijn gesprek met psychiater Forugh Karimi leerde Nathan dat je de pijn van trauma’s generaties lang met je mee kan dragen. “Dat vond ik schokkend,” zegt hij. "Het zou dus kunnen dat ik vele voorbeelden van racisme toch onbewust met mij meedraag.

"Maar ze leerde me ook iets moois. Met haar Afghaans-Nederlandse roots leeft ze net als ik tussen twee werelden. Ze neemt het altijd op voor beide partijen als er negatief over wordt gesproken. Overal probeert ze nuance aan te brengen in het gesprek, want het is niet zo zwart-wit. Dat inspireerde me.” 

In de podcast haalt Nathan meer persoonlijke voorbeelden aan in gesprekken met zijn gasten. “Ik heb bijvoorbeeld een heel diverse vriendengroep, waarin de onderlinge relaties altijd gelijkwaardig en harmonieus voelen,” zegt hij. “Door mijn beschermde omgeving werd ik minder blootgesteld aan racisme, maar ik voel mij verantwoordelijk mij er nu wel in te verdiepen.”

Hij is erg geschrokken van de gebeurtenissen de afgelopen jaren, zoals de moord op George Floyd en het toeslagenschandaal bij de Belastingdienst. De ernst en intensiteit van deze problemen worden voor hem steeds duidelijker. “Hoe meer je je verdiept in racisme, hoe meer je er iets van gaat vinden en moet vinden,” zegt hij. “Al voel ik me niet per se geroepen om vooraan op de barricades te gaan staan, ik wil me wel laten informeren om te kunnen groeien.”

Om te kunnen groeien denkt Nathan dat we met elkaar moeten blijven praten, zodat we met elkaar in verbinding blijven. “Zo komt er ruimte voor verschillende perspectieven en het bewustzijn dat iedereen een eigen pad bewandelt. We hebben allemaal ons eigen proces en daar moet ruimte voor zijn.” 

In zijn eigen proces werd Nathan aan het denken gezet door een uitspraak van politicus Rob Jetten: "Hij zei: 'Elke Nederlander van kleur staat met 2-0 achter', dat is misschien wel mijn blinde vlek en daar schrok ik van.” Ook ziet hij nu de intensiteit van de Black Lives Matter-beweging. “Waarschijnlijk omdat ik racisme minder bewust heb ervaren, is dat ook een blinde vlek. En zo heeft iedereen eigen blinde vlekken, dat wil ik met Niet zo Zwart-wit laten zien,” zegt hij.

Soms zullen gesprekken over blinde vlekken en racisme confronterend zijn en schuren, maar dat is niet erg, vindt hij. “Je mag dat ongemak en die onzekerheid ook best wel even voelen. Het is oké om het niet te weten, maar luister dan naar de mensen die het wél weten en vul zo min mogelijk zelf in. En ga dan weer door met de informatie die je hebt gekregen.”

Tijdens het maken van deze podcast, heeft Nathan zichzelf goed leren kennen. “Als je zo diep naar jezelf gaat kijken en binnenlaat wat de gevolgen van racisme zijn, maakt dat je kwetsbaar en het brengt pijn met zich mee,” zegt hij. Die pijn werd ook bij hem voelbaar in het gesprek dat hij had met politicoloog Kiza Magendane.

“Ik kreeg kippenvel en werd emotioneel toen hij vertelde dat hij een gevoel van onveiligheid ervaart aan de kant van extreemrechts, maar ook aan de antiracistische kant. In zijn boek schrijft Magendane over het gevaar van hekjesdenken, het plaatsen van muren tussen mensen. Omdat je hiermee de ander van diens menselijkheid ontdoet. Van beide kanten wordt er eigenlijk niet meer geluisterd, daarmee raak je de verbinding met elkaar kwijt. We moeten leren kijken voorbij kleur, naar de gelaagde identiteit van mensen.”

Nathan blijft het ingewikkeld vinden te weten wat hij nu precies moet doen. Want ook als je veel met dit onderwerp bezig bent, of je publiekelijk uitspreekt, heb je niet de waarheid in pacht. Iedereen ervaart racisme namelijk op een andere manier, heeft eigen pijn en zit in andere fases. “Maar ik hoop dat anderen met een biculturele achtergrond die net als ik wat meer op de achtergrond verblijven, zich door deze podcast gesterkt voelen in hun zoektocht naar hun identiteit en positie in de maatschappij.”

Ook hoopt hij eraan bij te dragen dat mensen op een rustige manier het gesprek over racisme en inclusie aangaan, door vragen te stellen en mensen zelf te laten nadenken over wat ze nou eigenlijk vinden. “Ik heb mezelf in dit proces zien veranderen van genuanceerd naar zachtmoedige radicaal. En wil net als Kiza Magendane een verbinder zijn, door vanuit harmonie het gesprek aan te gaan. Maar we hebben daarbij ook activisten nodig die het voortouw nemen.”

Naast presentator Natasja Gibbs, politicoloog Kiza Magendane en acteur Tarikh Janssen, spreekt Nathan ook met cabaretier Glodi Lugungu, stadsdichter van Groningen Myron Hamming, psychiater Forugh Karimi, én zijn eigen moeder.

Benieuwd? Luister de podcastserie Niet zo Zwart-wit vanaf 10 februari in je favoriete podcast-app. Blijf op de hoogte via onze nieuwsbrief, en hou human.nl/niet-zo-zwart-wit in de gaten.