'De kwaliteitsjournalistiek in het VK is van een hoger niveau dan in Nederland'

Opmerkelijke situatie eigenlijk. Mediastorm, een tv-programma over journalistiek en beeldvorming, over wat er achter de schermen speelt en hoeveel daarvan vervolgens op onze schermen te zien is, heeft een nieuwe presentator. Ter kennismaking stuurt HUMAN een journalist uit eigen gelederen bij hem thuis langs voor een interview.

“Lekker meta meteen. Ik snap wat je bedoelt. Volgens mij is transparantie belangrijk. Misschien moet je de context waarin wij elkaar ontmoeten duidelijk aan het beginnen van het stuk zetten?”
Staat genoteerd.

Tim de Wit (1981) studeerde eerst journalistiek aan de Hogeschool Utrecht, deed vervolgens een master Internationale Betrekkingen en ging in 2007 bij de NOS aan de slag. Eerst op de buitenlandredactie, later als correspondent in Zuid-Afrika, Duitsland en vanaf 2014 Groot-Brittannië. Over zijn periode in het Verenigd Koninkrijk schreef hij het eerder dit jaar verschenen boek Wankel Koninkrijk, dat alweer aan zijn achtste druk toe is. Inmiddels is De Wit presentator van VPRO-programma Bureau Buitenland op NPO Radio 1 en met ingang van 5 november dus van Mediastorm. Bovendien schuift hij met ritmische regelmaat aan bij talkshows om krankzinnige en minder krankzinnige Britse ontwikkelingen te duiden.

“Wist je dat die talkshow-cultuur typisch Nederlands is? Hebben ze in Engeland en Duitsland niet. Het moet ook met z’n allen aan een tafel, dat zie je verder ook nergens. Er wordt ook vrij massaal naar gekeken. Geen idee hoe dat komt. Fascinerend, hè? Allerlei soorten mensen over brede onderwerpen. Ik heb er hier wel eens bij gezeten dat er over de oorlog in Oekraïne de merkwaardigste dingen over tafel vlogen.” Moet hij dan op zijn lip bijten? “Soms wel.”

“De kwaliteitsjournalistiek is in Groot-Brittannië en Duitsland van een hoger niveau dan in Nederland. Dat heeft alles te maken met middelen. De BBC is nou eenmaal rijker dan de NPO. Zowel in Engeland als in Duitsland betalen mensen nog kijk- en luistergeld. Dat is hier afgeschaft, en elk jaar gaat er weer een salamischijfje af. Meer middelen betekent: grotere redacties, meer ruimte voor onderzoeksjournalistiek.”

In Groot-Brittannië zag De Wit de BBC worstelen met haar imago, en hard haar best doen om de eigen onafhankelijkheid te bewijzen. “Dan ging het bijvoorbeeld over de gevolgen van Brexit voor de economie. Ik las een interview met een vertrokken presentator die vertelde dat ze vijf minuten nodig hadden om honderd economen te vinden die wilden zeggen hoe schadelijk het allemaal was, terwijl het ze drie uur kostte om drie economen te vinden die het tegendeel beweerden. Toch zetten ze die ene econoom tegenover die andere econoom, alsof ze evenveel waarde hadden. Dat kan niet de bedoeling zijn. Een journalist moet uitzoeken hoe het zit. Als die honderd economen gelijk blijken te hebben, benoem je dat. Ook als het je niet zint. Vanzelfsprekend is dat niet. Met het risico op mijn 41ste al te klinken als een mopperende ouwe lul: ik bemerk bij jonge collega's dat ze steeds vaker zeer geëngageerde journalistiek bedrijven."

“Ja. Of het nu klimaat, diversiteit of racisme is - ze bedrijven vaak journalistiek vanuit hun passie voor het onderwerp. Dat heb ik zelf nooit willen zijn. Ik keur het niet af, maar mijn manier is het niet. Er kleeft het gevaar van gemakzucht aan, van triomfantelijk gelijk hebben. Brexit vond ik bijvoorbeeld totale waanzin, maar ja, wat ik vind, dat doet er allemaal niet zo toe."

“Een goede journalist is iemand die aan een groot publiek kan uitleggen waarom iets gebeurt. Op basis van context, op basis van feiten, op basis van filteren - weglaten wat minder relevant is. Om in een krantenartikel van 600 woorden of een journaal-item van twee minuten de kern van een ingewikkeld probleem toegankelijk uit te leggen. Dat is volgens mij nog steeds de basis van de journalistiek. Je kan best een kant kiezen, maar dan wel op basis van feiten, niet op basis van een moreel oordeel. Nieuwsuur, Zembla - dat is journalistiek naar mijn hart. Nieuwgierig en transparant. Een goede journalist is nooit te betrappen op gemakzucht.”

“Ik heb met mijn eindredacteur bij Bureau Buitenland wel eens discussies over de term extreemrechts. Het is zo makkelijk om zo’n containerbegrip overal maar op te plakken. Dat is echt gemakzucht. In Italië zag je daar bij de laatste verkiezingen een goed voorbeeld van. Giorgia Miloni, de nieuwe premier, zou een fascist zijn. Als dat waar is, en het helemaal klopt, dan ben ik de laatste om het tegen te spreken. Alleen: daarmee doe je de complexiteit van zo’n verkiezing tekort. Dat haar partij fascistische wortels heeft, nog steeds een logo gebruikt dat in de nadagen van Mussolini al werd gebruikt… De SP heeft marxistische wortels, daar zwaaiden ze nog met het rode boekje van Mao. Noemen we dat een communistische partij? Natuurlijk niet. Wees zorgvuldig. Zoek het uit, maak die complexiteit zichtbaar.”

“Een programma over belangrijke zaken. Over of we als media wel het juiste doen, of we wel de juiste keuzes maken. Het vertrouwen in institutionele media - wat in veel kringen MSM is gaan heten - blijft maar dalen. Het idee is de afgelopen dertig jaar gaan leven dat de media onderdeel uitmaken van de elite. In plaats van dat ze de macht controleren, dat ze ermee corrumperen. Met name populistische kiezers zien daar voortdurend bewijs voor. Daarom denk ik dat het belangrijk is dat je laat zien hoe dingen tot stand komen. Dat we transparant zijn over hoe media werken. Er worden overal fouten gemaakt, dus ook in de media. Zijn keuzes wel zo handig, hoe pakken ze uit? Dat proberen we te reconstrueren.

Een journalistiek proces bestaat uit keuzes. Als ik bijvoorbeeld een reportage maakte als correspondent, zocht ik een bepaald persoon om het verhaal mee te vertellen. Er zijn zoveel mensen die ik had kunnen vragen. Dat is al een enorm belangrijke keuze, die ook fout kan gaan. Ik ben gelukkig nooit finaal de mist in gegaan. Bronnen die niet vertellen hoe het eigenlijk echt zit. Dat kan iedereen overkomen, al is het mij gelukkig bespaard gebleven."

“Niet gehinderd door enige kennis van zaken zijn we opgevoed met: vlees eten is normaal, melk drinken is goed voor je. We hadden geen enkele kennis over hoe het gemaakt werd. Nu die wel voorhanden is, komt er ook discussie op gang. Niet dat ik de journalistiek zou willen vergelijken met de bio-industrie, maar zo mag het ons vak ook vergaan. Het is belangrijk dat mensen weten hoe dingen tot stand komen.

Ik hoop elk weekend iets uit te lichten, ergens op in te zoomen, waardoor mensen weer beter begrijpen hoe media functioneren. Of te laten zien dat het voor media misschien slimmer is om het de volgende keer op een andere manier te doen.”