De gevolgen van media-aandacht rond euthanasie bij psychisch lijden

Het aantal euthanasieën bij mensen onder de dertig jaar verdubbelde vorig jaar ten opzichte van het jaar daarvoor. De stijging is de afgelopen jaren vooral te zien onder jonge vrouwen. ‘De afgelopen maanden hebben psychiaters en andere betrokkenen hun zorgen uitgesproken over de euthanasiepraktijk onder jongeren en de berichtgeving daarover,’ vertelt Buitenhuis. ‘Bij media-aandacht voor jongeren die euthanasie krijgen omdat ze psychisch lijden, ziet het Expertisecentrum Euthanasie een toename in aanmeldingen. We weten dat wanneer een geval van suïcide uitgebreid in de media komt, dat een copycat effect heeft. Experts vermoeden dat hetzelfde effect zou kunnen spelen bij berichtgeving over euthanasie.’

Sinds begin 2023 zijn er in media veel persoonlijke verhalen te zien over de groep jongeren die euthanasie krijgt omdat ze psychisch lijden. ‘Het zijn bijna altijd ervaringsverhalen,’ zegt Saab. ‘Individuele casussen van jongeren worden uitgelicht, waarbij er bijvoorbeeld met een arts of familielid wordt gesproken.’ Ook een aantal psychiaters en ervaringsdeskundigen vindt het belangrijk dat er meer aandacht komt voor deze vorm van euthanasie. ‘Ze willen dat mensen sneller en serieuzer geholpen worden. Sommige experts zoeken actief de media op om aandacht te vragen voor mensen met een euthanasiewens,’ zegt Buitenhuis.

Dat slechts één op de tien mensen die zich aanmeldt bij het Expertisecentrum Euthanasie ook daadwerkelijk overlijdt door euthanasie, blijft buiten beeld. Veel meer mensen trekken hun verzoek in, herstellen of komen toch niet in aanmerking. ‘Andere psychiaters maken zich zorgen om de toenemende media-aandacht voor het onderwerp en de stijging in uitvoering die de laatste jaren te zien is. Verhalen over ervaringsdeskundigen die ooit een doodswens hadden, maar waarmee het later een stuk beter gaat, hoor je bijna nooit,’ aldus Saab.

Daarnaast lijkt het door de aandacht voor deze groep alsof vooral jongeren euthanasie krijgen, vervolgt Buitenhuis. ‘Maar de meeste mensen zijn tussen de vijftig en zestig jaar oud, na tientallen jaren en vaak vele behandelingen.’ Het eenzijdige beeld in media kan volgens behandelaars, waarmee Medialogica spreekt, een risico vormen voor patiënten die het moeilijk hebben. ‘Behandelaars en ervaringsdeskundigen zeggen dat juist als je zo in de put zit, je bij het zien van deze verhalen het gevoel kan krijgen dat er geen uitweg meer is. Terwijl het juist kan helpen om te zien dat er wel degelijk uitwegen zijn of verhalen te horen van mensen die de weg naar het leven weer hebben gevonden.’

Saab en Buitenhuis geven juist het woord aan mensen die we het afgelopen jaar niet in de media hebben gezien, zoals ervaringsdeskundigen met een ander verhaal. Buitenhuis: ‘We spreken voor de Medialogica-afleveringen naast experts ook mensen die niet zijn doorgegaan met hun euthanasietraject omdat dat de representatieve groep ervaringsdeskundigen is, de meerderheid. Juist om te laten zien wat je verder niet ziet.’ ‘Ze kampen zelf met psychische problemen of hebben deze gehad en vinden de media-aandacht problematisch. Ze vertellen juist behoefte te hebben aan verhalen van mensen die uiteindelijk geen euthanasie krijgen of er vanaf zien,’ zegt Saab.

Buitenhuis heeft als maker bij Medialogica veel zware onderwerpen onderzocht, zegt ze. Maar dit verhaal kruipt wel heel erg onder haar huid. ‘Het onderwerp heeft iets waardoor het bij mij erg binnenkomt. Ik denk dat het komt omdat ik beide kanten zo goed begrijp. Ik kan me de keuze van bijvoorbeeld ouders voorstellen als je zoon of dochter zo ziek is. Dat je op een punt komt waarop helpen met overlijden het beste is wat je voor je kind kan doen. Tegelijkertijd horen we de zorgen die er leven in de beroepsgroep over de euthanasiepraktijk onder jongeren. Kan je wel vaststellen dat het lijden uitzichtloos is en hebben we binnen de zorg en als samenleving wel alles geprobeerd om ze te helpen? Ook dat begrijp ik.’

De eenzijdige berichtgeving heeft effect op het gesprek over euthanasie bij psychisch lijden. Niet alleen ontstaat er een verkeerd beeld, psychiaters krijgen weinig ruimte om hun zorgen te uiten omdat ze bijvoorbeeld niet over individuele casussen mogen praten. Dat leidt deze zomer tot een tegenreactie. ‘Een psychiater vertelde ons dat het een soort vulkaan was die uitbarstte. Maar daardoor ging het publieke gesprek over de complexiteit van het onderwerp helemaal op slot. Het werd een ruzie die niet meer over de inhoud ging,’ zegt Buitenhuis. ‘Terwijl uiteindelijk iedereen het erover eens is dat er genuanceerd en uitgebreid over het onderwerp gesproken moet worden. We hopen met deze aflevering van Medialogica Ontleedt wat meer van de nuance en complexiteit te laten zien.’