Deze huisartsen verlenen zorg aan iederéén

De Rotterdamse Huisartsenpraktijk Mozaiek staat erom bekend dat ze al acht jaar hulp verlenen aan ongedocumenteerde mensen. Dit is bijzonder, want niet alle huisartsenpraktijken doen dit - zelfs al staat in de wet dat zij zorgplicht hebben. "Ik werk hier sinds 2017. Meteen nadat ik huisarts ben geworden ben ik deze praktijk ingerold,” vertelt Ardjan Munter. “Sinds 2020 ben ik samen met Janneke Michiels praktijkhouder. Ons motto is: ‘ja, tenzij’. Dus in principe staan wij open voor alle mensen die hulp nodig hebben, tenzij de zorg om een of andere reden onmogelijk is.”

“Wij hebben patiënten gehad waar we echt moeite voor moesten doen om überhaupt hulp georganiseerd te krijgen,” vertelt Munter. “Afgelopen week had ik een patiënt, een vrouw van veertig, met een knobbel in haar borst. Iedere andere vrouw in Nederland wordt hiermee snel naar het ziekenhuis verwezen voor een onderzoek, omdat er een grote kans bestaat dat het borstkanker is. En daarna kan dan een eventuele behandeling beginnen. Deze vrouw verwezen wij ook meteen door naar een ziekenhuis zonder wachttijd, maar diezelfde middag stond ze weer bij ons bij de balie. Mensen zonder papieren worden vaak van het kastje naar de muur gestuurd, maar die tijd was er voor deze mevrouw niet.

"Bij inschrijvingen in het ziekenhuis gaat het vaak mis. Er wordt dan gezegd dat ze verplicht zijn het geld op de patiënt te verhalen. Ik heb toen meteen het ziekenhuis gebeld en gezegd dat deze vrouw het niet zelf kan betalen, dat hadden wij namelijk zelf al gevraagd. Toen mocht ze wel komen en werd er een behandeling geregeld. Het lag puur aan de formulering. We hebben inmiddels een direct lijntje met het ziekenhuis en de communicatieadviseur, dan komt het meteen hoog binnen in het ziekenhuis. Anders blijft het laag in de klachtenbak en dat had het leven van deze jonge vrouw kunnen kosten."

Soms is de noodzaak van zorg minder duidelijk en wijzen ziekenhuizen alsnog patiënten af, vertellen Munter en Michiels. "De minister heeft in 2019 ‘strikt noodzakelijke zorg’ gedefinieerd als alles wat in het basispakket zit'," zegt Munter." Het zit niet voor niets in het basispakket, want dat is noodzakelijk voor Nederlanders. Waarom geldt dat dan niet voor alle mensen die in Nederland verblijven? Van die school ben ik."

"Ik heb ook meegemaakt dat ik iemand had doorverwezen naar het EMC. Iemand met chronische hepatitis, een ernstige leverontsteking waarvan je zeker weet dat de lever uiteindelijk stuk gaat. Op dat moment was de lever nog niet kapot, dus kwam ze niet in aanmerking voor een dure behandeling van 70.000 euro per jaar. Pas op het moment dat haar lever daadwerkelijk kapot aan het gaan was en er onomkeerbare schade in het orgaan was aangericht, begonnen ze met behandelen. Want toen was het strikt noodzakelijk. Dan vraag ik mij af: ‘waar ben je mee bezig?’"

Michiels gaat verder: "Het is bewezen dat er gezonde jaren verlies is onder vluchtelingen en straatmensen. Ook als het over bijvoorbeeld baarmoederhalskanker gaat. Nederlandse vrouwen van dertig jaar en ouder worden daarvoor opgeroepen en gescreend. Dat is een heel goed programma, waarmee kanker vaak voorkomen wordt. Maar zo’n screening is preventieve zorg en dat valt weer buiten strikt noodzakelijke zorg. Er wordt gelukkig nu gewerkt aan een pilot, zodat dit ook mogelijk is bij ongedocumenteerde mensen."

“Ook tandzorg is moeilijk om te regelen,” zegt Munter. “Dat kan ook alleen bij spoed. Maar soms kunnen mensen wel snel terecht bij een straattandarts of een verpleegkundige van het Leger des Heils.”

Huisartsen Michiels en Munter kunnen zelf niet altijd de juiste zorg verlenen, dat hangt van de ernst van het probleem af, maar ongedocumenteerde mensen kunnen zich wel gewoon inschrijven bij een huisartsenpraktijk. Ze kunnen langskomen bij het inloopspreekuur en een afspraak maken bij een arts. Dat verschilt niet van andere mensen.

“Stichting ROS (Rotterdams Ongedocumenteerde Steunpunt) heeft hierin ook een groot aandeel,” zegt Munter. “Ze helpen migranten zonder verblijfsvergunning, afgewezen asielzoekers en staatlozen onder andere met het vinden van de juiste zorg, taalbarrières en noodopvang.

En ROS heeft enorm succes met het papieren paspoort dat ze uitgeven. Dat paspoort is niet rechtsgeldig, maar het geeft wel een blijk van erkenning van hun bestaan en het zorgt voor legitimiteit bij verschillende zorginstellingen. Soms komen mensen helemaal uit het oosten van het land om zich aan te melden bij ROS, omdat ze dan dat papieren paspoortje krijgen.

Het feit dat je daarmee gewoon naar de apotheek kan gaan in Rotterdam Zuid, zonder dat er moeilijke vragen aan je worden gesteld, dat is al heel fijn,” vult Michiels aan. “Want de ervaring is dat mensen eindeloos bij de loketten staan om uit te leggen wie ze zijn. Bij ons is ook altijd een psychologisch speerpunt geweest dat we aan de balie niet vragen wie je bent. Als je in het systeem komt, ben je gewoon patiënt net als ieder ander. Wij moeten alleen opletten of de betalingen goed geregeld worden."

“Stichting ROS weet dat wij zorg bieden aan ongedocumenteerde mensen. Wij maken niet actief reclame dat die mensen hier terecht kunnen, maar als wij met ROS-medewerkers spreken, zeggen ze dat ze eigenlijk iedereen naar ons doorsturen. Als je naar het landsbelang kijkt is dat natuurlijk niet ideaal. Maar als alle huisartsenpraktijken een beetje mee zouden buigen, ben je er zo doorheen,” zegt Munter. “Wij draaien onze hand er in ieder geval niet voor om.”

“Je moet alleen wel echt op onderzoek uit om te weten hoe de zorg voor mensen zonder documenten werkt,” vult Michiels aan. “Het CAK (stichting Centraal Administratie Kantoor) vergoedt bijvoorbeeld de zorg voor ongedocumenteerde mensen, omdat zij geen zorgverzekering kunnen aanvragen.”

“Wij zitten nu een beetje in de materie”, zegt Munter. “We weten wat het CAK verwacht van de zorgverlener en dan praat je op een ander niveau met elkaar. Een gemiddelde huisarts weet dat vaak niet. Het is dat onze assistent erin is gedoken en inmiddels goed weet hoe de zorg voor ongedocumenteerde mensen gedeclareerd moet worden. En als alles eenmaal loopt, blijkt het eigenlijk niet zo moeilijk. En al zou dat wel zo zijn: bij een gedocumenteerde patiënt gaat ook niet alles automatisch.”

“Als je voor de eerste keer de administratie moet regelen voor ongedocumenteerde mensen, is dat wel veel werk," zegt Michiels. "En als je net als wij je handen vol hebt aan 6500 ingeschreven patiënten, dan denk je dat je er niets meer bij kan hebben. Dus ik begrijp de koudwatervrees van andere praktijken wel. Maar het is niet terecht. Ik vind niet dat je huisartsen kunt verwijten dat ze onwetend zijn en hun systeem hier niet op aangepast is, maar dat systeem kunnen ze wel zelf veranderen.”

“Het gaat eigenlijk over hoe je je praktijk inricht en wat voor een dokter je wil zijn,” vult Munter aan. “Als alle zorgmedewerkers beter op de hoogte zijn van hoe makkelijk het is om zorgkosten te declareren bij het CAK, dan hoeven ze geen koudwatervrees te hebben. Dan hebben ze niets te maken met administratieve rompslomp, want dat is waar men bang voor is.”

De politiek speelt ook een belangrijke rol in dit verhaal, vinden de huisartsen. “We gaan in Nederland schandalig om met migranten,” zegt Munter. “Als Nederland er nou voor zorgt dat mensen sneller te horen krijgen of ze mogen blijven of niet, scheelt dat een hoop. Dan krijg je minder snel dat mensen al tien jaar hier wonen en hun bestaan hier hebben opgebouwd, en dan ineens toch nog moeten vertrekken. Als je migratiebeleid verbetert, kan dat zelfs een oplossing zijn voor het tekort aan werknemers en vergrijzing. Als je deze mensen vanaf het begin een opleiding aanbiedt en een cursus Nederlands geeft, dan zijn ze binnen een paar jaar productief lid van de maatschappij.”

“Bepaalde politici denken dat het aanzuigend werkt, als er veel bekendheid komt over ‘gratis zorg’ voor ongedocumenteerde mensen,” zegt Michiels. “Ze hebben het idee dat alle ‘illegalen’ dan in één keer de zorg inkomen. Ze spreken dan over tantes uit Marokko die worden ingevlogen, dat wordt ‘zorgtoerisme’ genoemd. En ik vind dat zeer ernstig." Munter: "Zorgtoerisme bestaat wel, maar het is niet zo'n groot probleem dat alle andere mensen daaronder moeten lijden." 

"En daarnaast: wanneer de Tweede Kamer het heeft over zorg, wordt dat vaak breder getrokken," zegt Michiels. "Ze hebben het dan over mensen die een heel dure behandeling komen halen in Nederland. Maar dat heeft niets met huisartsenzorg te maken. Huisartsen doen 95 procent van de zorg die er binnenkomt, maar weinig mensen gaan naar het ziekenhuis. Al moet dat wel gewoon kunnen, als er echt ziekenhuiszorg nodig is."

Uiteindelijk is het geven van zorg aan mensen toch ook de belangrijkste reden waarom mensen in het vak zijn gaan werken, denkt Munter. Ook als die mensen ongedocumenteerd zijn. "Het geeft voldoening om zorg te bieden aan mensen die het heel erg nodig hebben en nergens anders terecht kunnen. Deze zorg verleen je niet gratis, je krijgt gewoon je zorggeld. Ik zou zeggen: doe het. Je bent dokter geworden om mensen te helpen en niet om geld te verdienen."