Ga er maar aan staan: door alle misinformatie en framing heen feiten en fabels in perspectief zetten. Dat doet Annejet Brandsma, als videoredacteur bij ‘Rewind’. We spreken met haar over het programma én ze raadt een boek aan van iemand die haar mateloos inspireert – en die te winnen is voor vrienden van HUMAN.

Zo’n beetje tegelijk met de aanstelling van Kabinet-Schoof startte het platform ‘Rewind’ op Instagram en TikTok, een programma over beeldvorming, mediadynamiek en nieuwswijsheid. Een van de eerste video’s die ze maakten ging over misinformatie en framing rondom de spreidingswet.

Wat opvalt aan ‘Rewind’ is de vorm van het programma. Waar ‘Medialogica’ en ‘Mediastorm’ beeldvorming analyseren (en analyseerden) voor op tv, zijn de video’s bij ‘Rewind’ een stuk sneller en vaak vol met verwijzingen naar memes en andere uitingen van populaire cultuur. Een van de redacteuren bij 'Rewind' is Annejet Brandsma. Als videoredacteur denkt ze mee vanaf het researchtraject en filmt en monteert ze de video’s vol met beeldende associaties.

Waarom is het programma belangrijk?

“’Rewind’ is een totaal online programma, we zitten op Instagram en op TikTok. Het idee is dat we op de tijdlijn van jongeren verschijnen en dat we reflecteren op dat wat zij daar zien. We bieden eigenlijk context bij datgene wat je ziet, dat snelle nieuws. Wat betekent dat nou eigenlijk?

Daarom de naam ‘Rewind’: even een stapje terug nemen, herbekijken wat dat nou eigenlijk betekent en waar dingen vandaan komen. Alle informatie gaat op sociale media zo snel, je krijgt een soort van stortvloed aan informatie tot je. Wij bieden de context die je anders had kunnen missen.”

Heb je een voorbeeld van iets dat jullie de afgelopen tijd hebben gemaakt, waar die context belangrijk is?

“Een goed voorbeeld vond ik bijvoorbeeld de radicaalrechtse influencers. We maakten een video over jonge vrouwen die op het eerste gezicht video's maken van huis-, tuin- en keukendingen. Het zijn eigenlijk een soort van vlogs over het dagelijkse leven. En daaronder zaten allemaal symbolen en boodschappen die extreemrechts gedachtegoed poneren.

De Amerikaanse wetenschapper Eviane Leidig heeft er onderzoek naar gedaan en kon heel goed duiden wat daar nou precies gebeurde. Als jij daar langs scrolt, dan denk je er niet zo veel van. Maar eigenlijk zijn het heel extreme, politieke video’s. Dat heb je niet meteen in de gaten als je er langs scrollt. Ook juist omdat het jonge vrouwen zijn.

Vervolgens hebben we in ‘Radio Rewind’ ook een uitzending gemaakt over radicaalrechtse influencers. Naar aanleiding van het item met Eviane Leidig en een artikel in een Vlaamse krant van journalist Evi de Witte, maakten we een radio-uitzending over hoe jongeren via games, memes of sportschoolvideo’s tegenwoordig binnen no time terecht komen in een radicaalrechtse rabbithole. Evi de Witte had vrouwelijke docenten op scholen gesproken die niet meer normaal voor de klas kunnen staan vanwege het vrouwonvriendelijke gedachtegoed. In de uitzending vertelt een jonge man hoe makkelijk hij radicaliseerde door online complottheorieën.”

Ik kan me voorstellen dat er veel actualiteiten zijn waar jullie je zorgen over maken op de redactie.

“Dat doe je zeker als je zo vol op het nieuws zit. Daarnaast publiceren we ook op kanalen die veel discussie oproepen, namelijk op Instagram van Meta en op TikTok. Hoe verhouden we ons hiertoe? Er zit een moeilijke, dubbele laag in die manier van publiceren: we willen dat de boodschap aankomt bij jonge mensen, maar we zijn óók een journalistiek programma. De video’s moeten catchy zijn, maar de boodschap moet altijd kloppen.

We maken ook items over de kanalen waar we zelf opzitten, zoals de video met tech-expert Kees Verhoeven. Hij zegt: ‘Ga van platforms als Instagram, X (voorheen Twitter), Facebook en TikTok af. Het zijn platforms die evident schadelijk zijn voor de samenleving en de democratie.’ Toch koos hij er wel voor om te praten met Rewind op Instagram. Deze worsteling herkennen we ook op de redactie. Door als ‘Rewind’ op deze platforms aanwezig te zijn, hopen we gebruikers van het platform inzicht te geven in de dynamiek achter hun algoritme."

Hoe gevaarlijk is het als je niet ziet wanneer iets misinformatie bevat?

“Influencers verkondigen van alles over hoe je moet leven. Over je levensstijl, maar ook over gezondheid. Dat is niet allemaal op wetenschap gebaseerd. Als je dat overneemt of gelooft, dan kan dat heel schadelijk zijn. Zo is er een trend van influencers die rauw vlees eten. Die zeggen dat de ‘oermens’ dat ook deed en dat we daarnaar terug moeten. Dat is een fabel.

In samenwerking met Adriaan ter Braack willen we in een nieuwe serie fabels zoals deze gaan duiden. Adriaan is wetenschapsjournalist en gaat in vier afleveringen verschillende onderwerpen duiden. Dat gaat dan vooral over de structuur achter dit soort video’s. Wat zijn de middelen die dit soort kanalen gebruiken om ervoor te zorgen dat je dit gelooft en dat het aanslaat? We leggen die drogredenen uit en laten zien hoe als kijker erdoorheen kunt prikken."

Voordat je bij HUMAN werkte, maakte je een film over vrouwen bij boerenbedrijven. Zou de scheiding tussen ‘stad’ en ‘platteland’ een thema kunnen zijn voor ‘Rewind’?

“Ja, daar ben ik zelf actief mee bezig. Het is goed om verschillende perspectieven mee te nemen in de gesprekken die we voeren. Ik kom zelf uit Overijssel. Daar speelt nu dat er veel wolven worden gespot in woonwijken. 'Medialogica' maakte hier een uitzending over die we met 'Rewind' hebben gedeeld. Het blijft wel lastig om in een korte video voorbij die gepolariseerde onderwerpen te kijken.

Sommige nuance en representatie zit in de beeldende keuzes die ik maak. Zo maakten we rond nieuwjaar een video over vuurwerk en hoe het vuurwerkverbod in de media geframed wordt. In die video heb ik flink wat beelden van carbid gestopt, voor mij is dat heel erg nieuwjaar, in plaats van de standaardbeelden van siervuurwerk.

In de content van ‘Rewind’ probeer ik meer stemmen in de video’s te laten zien door andere mensen, andere dialecten en andere verhalen te laten horen.”

We hebben je gevraagd om een boek aan te raden voor vrienden van HUMAN. Welk boek is dat?

“Dat is ‘Er stromen rivieren in de lucht’, van de Turkse schrijfster Elif Shafak. Een prachtig boek over verschillende mensen in verschillende tijdsperiodes, die verbonden worden door water. Het is een fictief verhaal met een diepe, historische laag en een liefdesverklaring aan rivieren. Met daarbij het belangrijke punt dat we water niet meer koesteren en rivieren langzaam doodgaan, zoals bijvoorbeeld de Ganges.

Ik vind Elif een geweldige denker en schrijver. Ik bewonder haar enorm. Ze schreef ook het manifest ‘How to stay sane in an age of division’ (‘Zo houd je moet in een tijd van verdeeldheid’, red.) net na de coronaperiode. Het gaat heel erg over: hoe blijven we bij elkaar, hoe kunnen we elkaar nog vinden in moeilijke tijden? Dat is een urgent pleidooi voor optimisme.

Ik heb hiervoor tien jaar als freelancer gewerkt in de kunst en fotografie. Wat ik leerde is dat in dit soort moeilijke tijden het belangrijk is om optimistisch te blijven. Om hoop te houden en zin om dingen te maken. Het is ook heel fijn dat we met ‘Rewind’ iets kunnen bijdragen. Om context te geven aan die ingewikkelde wereld.

Het is zo belangrijk om met de ander in gesprek te blijven. Om dingen te blijven zien, om te kijken en luisteren. En daarin perspectieven te zoeken. Ik zou iedereen daarom willen aanraden: volg mensen die je inspireren. Elif Shafak is voor mij zo iemand.”

Win het boek Er stromen rivieren in de lucht van Elif Shafak

Aangeraden door Annejet Brandsma

Onder vrienden van HUMAN verloten we vijf exemplaren van 'Er stromen rivieren in de lucht' van Elif Shafak. Reageer vóór 17 mei 2025 om kans te maken op het boek. Doe mee en win!

Abonneer je op onze nieuwsbrief om als eerste van alle winacties op de hoogte te zijn.

Dit vind je misschien ook leuk