‘Grenzen laten diepe sporen achter, ook in ons mentale landschap.’

De thematiek van grenzen en migratie keert terug in de films van Misja Pekel, zoals in eerdere documentaires van hem: De Vreemdelingenrechter en Maalstroom. Voordat hij als documentairemaker aan de slag ging, werkte hij zelf jarenlang in het vreemdelingrecht. Tijdens zijn werk beoordeelde hij onder meer asieldossiers. Zijn ervaringen van toen, vormen een bron van inspiratie voor zijn werk nu.

In zijn nieuwe film Binnengrens, die in premiere ging als The Inside of our Lives, volgen we hoe een grens twee beste vriendinnen uit elkaar drijft. Het is een fictief verhaal, geschreven door Kapka Kassabova, dat de willekeur en gevolgen van de getrokken lijnen laat zien.

“Ik vind het belangrijk om te laten zien wat grenzen met ons doen, lijnen waar altijd mensenlevens bij zijn betrokken. Grenzen zijn voor een deel willekeurig getrokken, niet altijd, maar vaak wel. En wie wel en niet over de grens mag, is net zo willekeurig.

Ik vond het daarnaast voornamelijk interessant om iets te doen met de achterblijver. Het gebeurt vaak dat de mensen die wegvluchten, regelmatig worden gezien als een soort helden. Maar voor de mensen die achterblijven is niet veel belangstelling. Dit zie je terug in veel conflicten. Neem Rusland of Syrië, daarbij heb je het ook niet snel over de achterblijvers. Als het in termen van goed en kwaad wordt gezet, staat de vluchter vaak aan de goede kan van de geschiedenis. Maar het ligt genuanceerder denk ik. Er zij ook mensen die kunnen durven of willen niet weg. Dat is het perspectief waarvoor gekozen is in de documentaire.”

"De vorige (Maalstroom, red.) was veel zwaarder om te maken omdat ik veel oorlogsbeelden moest bekijken. Dat was nu minder heftig. Deze documentaire speelt zich af in de jaren vijftig, zestig en zeventig. De tijd van het IJzeren Gordijn. Filmen was minder eenvoudig dan nu. Mensen waren zuinig op hun filmrollen en draaiden daarom op een hele andere manier dan hoe nu met telefoons wordt gefilmd.

Wat ik heb geprobeerd bij deze film, is om met het oude filmmateriaal een soort eerstepersoonperspectief te creëren. Dat komt wel overeen met wat er in de vorige film ook gedaan is. We hebben daarom vooral gezocht naar beelden die aanvoelen alsof ze ‘door de ogen van’ de hoofdpersoon zijn.”

“De twee vriendinnen zijn fictie, maar de vertelling heeft een connectie met de realiteit. De schrijfster van de tekst van de film is Kapka Kassabova. Zij heeft een boek geschreven, Border: a Journey to the edge of Europe, dat over het grensgebied in Oost-Europa gaat. Zij is achter het IJzeren Gordijn opgegroeid en heeft hier heel veel research naar gedaan."

“Het verzamelen van beelden heeft mij een heleboel tijd gekost, misschien wel anderhalf jaar. Het komt uit allerlei landen: Duitsland, Bulgarije, Tsjechië, Frankrijk en Nederland. We hebben geïnventariseerd. Ieder fragment kreeg zijn eigen keyword, echt monnikenwerk. Zo hebben we een eigen archief opgebouwd.

We hebben tijdens de montage wel de koers moeten verleggen. In het oorspronkelijke scenario dat ik samen met Marleen van der Werf heb geschreven, zou de grens de verteller zijn, maar we kwamen daar niet helemaal uit omdat het materiaal dat niet goed toeliet. Het werd te afstandelijk. Zoals een grens afstandelijk is, een niet levend-project, zo werd de film eigenlijk ook afstandelijk.

Daarom zijn we overgestapt naar een vertelling van een personage, die de grens ook daadwerkelijk ervaart in plaats van dat je een soort objectieve, afstandelijk verteller hebt. Dus je merkt ook dat het materiaal wat je bij elkaar verzamelt, de film vormt.”

“De hoofdpersoon schrijft een brief naar de vriendin die niet meer in haar leven is. Voor een deel is deze vorm voortgekomen uit het materiaal zelf. Vaak is het normaal als je een documentaire maakt, dat je iemand volgt en filmt. Daarmee film je scènes of je interviewt de persoon.

Bij found footage kan dat niet. Dit zijn allemaal beelden van verschillende grenzen en mensen. Het wonderlijke is dat al het materiaal in de film toch aanvoelt als het leven van één en dezelfde persoon. Terwijl je dus eigenlijk naar de levens van wel vierhonderd mensen kijkt. Dat is deels te danken aan Menno Otten, die de film heeft gemonteerd. Maar komt ook door de innerlijke stem, het geluidsontwerp en de muziek.”

“Ik hoop dat de kijker meer gaat nadenken over de gevolgen van grenzen. Vaak denken we bij grenzen aan beton en ijzer, maar er gaan levens achter schuil. Grenzen laten diepe sporen achter, niet alleen in ons fysieke landschap maar ook in ons mentale landschap.”

Binnengrens (The Insides of Our Lives) ging in première op Movies that Matter en is op donderdag 22 augustus om 22:10 uur te zien op NPO 2 en NPO Start.