'Een groot deel herstelt en kan het leven weer oppakken'

Een groot percentage van de mensen met PTSS herstelt (bijna) volledig, vertelt Ytje van Pelt, die al 19 jaar met mensen die lijden aan deze problematiek werkt. “Maar dan moeten patiënten er wel actief mee aan de slag. Van Pelt werkte als beginnend therapeut bij een justitiële jeugdinrichting, waar ze zag hoe het jongeren niet lukt om de stortvloed aan vaardigheidstrainingen toe te passen. Veel van de jongeren waar ze mee werkte hadden ernstige trauma’s meegemaakt, maar daar werd nauwelijks over gesproken. Ze kregen gewoon het label ‘anti-sociale stoornis’ of ‘gedragsstoornis’.

De psycholoog besloot zich te verdiepen in trauma-gerelateerde stoornissen en begon de jongeren op die manier te behandelen. En wat bleek: velen van hen konden toch leren die vaardigheden in te zetten.

Inmiddels werkt Van Pelt als psycholoog in de omgeving van Groningen, waar ze zich richt op problematiek voortkomend uit trauma. Naast haar werk als behandelaar doet ze onderzoek naar de effectiviteit van behandelmethoden, en is ze hoofdredacteur – samen met Erik ten Broeke – van het EMDR Magazine.

“Rondom het herstellen van PTSS bestaan veel misverstanden. Veel mensen denken, ten onrechte, dat je gewoon met PTSS moet leren leven. Dat  tijd alle wonden heelt, of zelfs dat hun zenuwstelsel voorgoed beschadigd is en nooit meer zal kunnen herstellen. Een ander misverstand is dat traumabehandeling enorm langdurig is, dat je eerst jarenlang stabilisatietrajecten moet doorlopen voordat je überhaupt aan de behandeling kunt beginnen. In werkelijkheid is de traumabehandeling zelf het meest effectief en leidt tot afname van klachten. We behandelen niet de gebeurtenissen zelf, maar de klachten die voortkomen uit de herinneringen aan deze gebeurtenissen. En in veel gevallen kunnen we die klachten verminderen of zelfs volledig oplossen.

Zo was er een honderdjarige man die gebukt ging onder de herinneringen aan traumatische ervaringen ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Toen de therapeut aan hem vroeg of hij bereid was om dit aan te pakken, antwoordde hij: 'Als ik de laatste maanden van mijn leven nog kan doorbrengen zonder deze ellende, dan wil ik dat graag.' Na zijn behandeling heeft hij nog een half jaar lang een leven geleid zonder de nachtmerries en flashbacks. Dat is werkelijk prachtig. Vaak hebben mensen met PTSS, zeker ook de veteranen, het idee dat ze tekortschieten. Ze hebben gedachten als: echte mannen huilen niet. Of: het is al zo lang geleden, dus hou op met zeiken. Het feit dat ze desondanks de behandeling durven aangaan, raakt me diep.”

 “Mensen die de diagnose PTSS krijgen, zijn blootgesteld aan een feitelijke of dreigende dood, ernstige verwonding of seksueel geweld. Deze blootstelling kan direct zijn, waarbij je het zelf hebt meegemaakt of getuige was van de gebeurtenis. Maar het kan ook indirect zijn, wanneer een geliefde zoals een familielid, vriend of vriendin de traumatische ervaring heeft meegemaakt. Daarnaast kan herhaalde blootstelling aan gruwelijke details van traumatische gebeurtenissen ook leiden tot het ontwikkelen van PTSS. Denk bijvoorbeeld aan hulpverleners die stoffelijke resten moeten opruimen of politieagenten die steeds opnieuw worden geconfronteerd met kindermisbruik.

Niet elke traumatische ervaring leidt automatisch tot PTSS. Het is normaal dat je er in het begin veel over droomt en er vaak aan denkt. Na verloop van tijd neemt dit meestal af, maar bij sommige mensen blijven deze symptomen aanhouden. Mensen met PTSS ervaren langer dan een maand symptomen, zoals herbelevingen (herinneringen aan de traumatische gebeurtenis die zich herhaaldelijk opdringen). Ze kunnen ook last hebben van nachtmerries of een combinatie van herbelevingen en nachtelijke schrikreacties. Chronisch slaaptekort is dan ook niet bijzonder bij mensen met PTSS.

Mensen met PTSS kunnen negatieve gedachten ontwikkelen. Ze denken dat ze een slecht persoon zijn, of dat het allemaal hun schuld is. Ze voelen zich vaak verantwoordelijk voor wat er is gebeurd. Daarnaast zie je ook dat bepaalde delen van de traumatische herinnering niet goed toegankelijk zijn, alsof er stukken ontbreken. Angst en afschuw kunnen aanhouden, waardoor iemand zich minder verbonden voelt met de wereld en andere mensen. Dit kan leiden tot een gevoel van vervreemding of onthechting. Naasten van een persoon met PTSS spelen daarbij een belangrijke rol. Het is goed om steun te bieden en er voor iemand te zijn, zelfs als je niet precies weet hoe je moet reageren. Het tonen van empathie en het maken van verbinding zijn belangrijk. Mensen met PTSS merken vaak dat activiteiten die ze voorheen leuk vonden, nu geen of minder plezier meer bieden. Ze kunnen het gevoel hebben dat bepaalde emoties, zoals geluk of blijheid, niet meer worden ervaren.

Daarnaast hebben mensen met PTSS last van schrikreacties. Er hoeft maar een deur dicht te vallen en jij schrikt je rot, terwijl degene naast jou rustig doorwerkt. Vaak zijn mensen met PTSS erg prikkelbaar en in sommige gevallen hebben ze last van woedeaanvallen. Vroeger werkte ik bij wat toen nog een justitiële jeugdinrichting heette. Bij de jongeren waarmee ik daar werkte, zag ik hetzelfde gebeuren. Stel je voor dat een bepaalde blik, een bepaalde bril of een specifieke beweging meteen herinneringen oproept. Dan reageer je automatisch. Deze jongens reageerden vaak naar buiten toe. Ze werden snel boos en kregen daar weer kritiek op. En die kritiek bevestigde het gevoel dat ze niks waard zouden zijn. Dat ze slecht zouden zijn.”

"Het vermijden van pijnlijke herinneringen is juist een belangrijk aspect van de problematiek bij mensen met PTSS. Het is een instinctieve reactie om deze herinneringen weg te duwen, en vaak worden bepaalde mensen, plaatsen, gedachten of gevoelens vermeden. Men wil alles vermijden wat aan de traumatische gebeurtenis doet denken. Dat vermijdingsgedrag is ontzettend begrijpelijk, maar het kan het probleem juist verergeren.

Er is een video op YouTube die ik vaak aan mijn cliënten laat zien. Hierin wordt een metafoor gebruikt van een buffel en een koe. Wanneer een storm nadert, blijft de buffel standvastig staan en trotseert de storm, ondanks de angst die het oproept. De koe rent daarentegen weg en loopt eigenlijk met de storm mee. Hij blijft daardoor veel langer in dezelfde storm. Die storm symboliseert de pijnlijke herinneringen en gedachten. In de behandeling streven we ernaar om als buffels naar deze herinneringen toe te gaan, in plaats van ervan weg te rennen. Door ervan weg te rennen blijft de problematiek immers aanwezig.”

De metafoor van de buffel en de koe. 

"Het doel van mijn behandelingen is om de confrontatie met de herinneringen aan te gaan, bijvoorbeeld door middel van Imaginary Exposure. De bedoeling is dan dat je ontdekt dat je de confrontatie aankunt. Maar goede begeleiding van een goed opgeleide en gespecialiseerde psycholoog, psychotherapeut of psychiater die bekend is met traumabehandelingstechnieken zoals EMDR of Imaginary Exposure is essentieel. Tussentijds stoppen met de herinnering aangaan, stoppen met de behandeling kan juist leiden tot meer stress en angst."

"Bij de behandeling van PTSS worden verschillende effectieve methoden toegepast, zoals EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing), Imaginary Exposure en Exposure in Vivo.

EMDR is een vorm van psychotherapie waarbij je actief aan de slag gaat met de traumatische herinnering. Samen met je therapeut beschrijf je nauwkeurig welke klachten je ervaart en welke herinneringen daarmee samenhangen. Vervolgens creëer je een levendig beeld van de traumatische herinnering die spanning oproept. Je activeert deze herinneringen, zoals ze dat noemen, waardoor ze in je zogeheten werkgeheugen komen. Tegelijkertijd probeert de therapeut je af te leiden, bijvoorbeeld door gebruik te maken van oogbewegingen of tellen. Er ontstaat als het ware een 'wedstrijd' in je werkgeheugen. Het resultaat is dat de emotionele lading van de herinneringen afneemt en ze vager worden. Ze komen meer op afstand te staan, en uiteindelijk verandert ook de betekenis die je aan deze herinneringen hebt gegeven. EMDR helpt je bijvoorbeeld te erkennen dat het niet jouw schuld is of dat je geen slecht persoon bent, iets wat je rationeel wellicht weet maar nog niet emotioneel voelt. Met EMDR kun je je weer veilig voelen.

Bij Imaginary Exposure en Exposure in Vivo, of Prolonged Exposure, werk je ook met de traumatische herinneringen. Voordat je begint, maak je een lijst van de gebeurtenissen die je opnieuw wilt beleven. In tegenstelling tot EMDR beleef je deze gebeurtenissen bewust opnieuw, waarbij je alle zintuiglijke aspecten zoals beelden, geluiden, geuren en smaken in het heden ervaart. Je herbeleeft de gebeurtenis keer op keer totdat er een zogenaamde 'disconformatie van de negatieve verwachting' ontstaat. Dat betekent dat de negatieve verwachting die mensen vaak hebben bij het praten over de traumatische gebeurtenis niet uit komt. Vaak denken ze dat het praten hen zo uit balans zal halen, dat ze voortdurend zullen huilen, zelfmoordgedachten krijgen, gek worden of worden opgenomen. Deze verwachtingen worden bijgesteld door de gebeurtenis opnieuw te beleven en uiteindelijk besef je dat je het aankunt. Het herbeleven klinkt natuurlijk ontzettend eng. Traumabehandeling zal ook nooit makkelijk zijn, maar onder goede begeleiding kan het daadwerkelijk helpen.

Natuurlijk is er ook een deel van de mensen dat nog onvoldoende herstelt. Dit komt deels doordat slechts 39% van de volwassenen met een vastgestelde PTSS een evidence-based behandelmethode, zoals EMDR, aangeboden krijgt. Dat is veel te weinig. Als therapeuten dienen wij de patiënten de juiste behandeling te bieden, afgestemd op hun behoeften en in samenspraak met hen. Dat dit onvoldoende gebeurt is een pijnlijk punt als je het mij vraagt!

Maar onze strategieën en traumabehandelingen moeten ook nog verder onderzocht en ontwikkeld worden. In de afgelopen jaren is er steeds meer aandacht gekomen voor posttraumatische stressstoornis (PTSS) en de impact ervan op mensenlevens. Gelukkig groeit het bewustzijn rondom psychologische zorg en worden klachten naar aanleiding van trauma steeds minder gezien als een teken van zwakte. Iedereen heeft recht op hulp.