Vandaag is het Koningsdag, maar waarom vieren we de verjaardag van de koning eigenlijk? En wat is het belang van de monarchie? Floris Müller werkt bij Republiek, een organisatie die ervoor pleit de monarchie af te schaffen. Pieter Verhoeve van de Koninklijke Bond van Oranje Verenigingen vindt juist dat het koningshuis eenheid brengt in Nederland en ziet vooral het nut van tradities.
De meningen over de monarchie zijn erg verdeeld in Nederland. Uit cijfers uit 2021 blijkt dat een kleine meerderheid van 58 procent voor de monarchie is. In 2020 was dat nog 75 procent. Hoe komt het dat de steun voor het koningshuis afneemt? En wat is het belang van de monarchie? We spraken hierover met voorzitter van Republiek Floris Müller en voorzitter van de Koninklijke Bond van Oranje Verenigingen Pieter Verhoeve.
De jurk van Maxima
Müller is blij dat er serieus onderzoek wordt gedaan naar de steun voor de monarchie. "De vraagstelling was jarenlang slecht. De enquêtes bestonden uit vragen zoals: Wie is jouw favoriete lid van het koningshuis? Hoe leuk vond je de jurk van Maxima? Moet Amalia een hoed op of niet? En dan als laatste vraag nog: Ben je voor de monarchie of republiek? Dat is geen serieuze vraagstelling. Ik vind dat je over je staatsinrichting best af en toe een serieuze vraag mag stellen.
"De vragen blijven vaag, want koningshuis en monarchie worden door elkaar gehaald. Daarmee bedoel ik dat de persoonlijke populariteit door elkaar wordt gehaald met de steun voor de staatsinrichting. De media zet de democratie af tegen de kledingkeuze van een meisje van achttien. Ik vraag mij serieus af hoe infantiel we dan in Nederland zijn. Misschien hebben we wel collectief een gevoel van onderdanigheid."
Müller's belangstelling voor het afschaffen van de monarchie begon tijdens zijn stage bij de parlementaire redactie van het ANP. "Ik moest daar een keer een verhaal schrijven over Beatrix," zegt Müller. "Mijn stuk ging in plaats van direct naar de eindredactie, eerst naar de Rijksvoorlichtingsdienst. Zij keken eerst naar het stuk en bepaalden of het verhaal op deze manier naar buiten mocht worden gebracht. Uiteindelijk is er een volledig herschreven verhaal de wereld ingeslingerd onder mijn naam. Dat heeft mij aan het denken gezet."
"Daarnaast kan ik slecht tegen massahysterie. Al helemaal als de hysterie onterecht is. Mensen schrijven bijna goddelijke eigenschappen aan de Oranjes toe, die ik niet zie."
"We hebben het in Nederland erg goed, maar democratie is niet iets vanzelfsprekend. Democratie is heel belangrijk maar ook fragiel. Je moet je ervoor blijven inzetten. Het is de bedoeling dat de wet dynamisch is en niet in steen gegoten. Dat maakt een voorbeeldige samenleving. Het koningshuis als instelling is volledig ondemocratisch."
Emotionele waarde
Pieter Verhoeve is daarentegen juist een voorstander van het koningshuis. Zijn belangstelling voor de Oranjes begon al vroeg. "Het is mij met de paplepel ingegoten," zegt Verhoeve. "Mijn moeder las Vorsten en keek Blauw Bloed. Dus het was bij ons thuis onze natuurlijke habitat." Inmiddels is Verhoeve voorzitter van de Koninklijke Bond van Oranje Verenigingen. Zij zetten zich in als ondersteuning voor lokale verenigingen die evenementen op Koningsdag organiseren. "Dat ik ben gevraagd om voorzitter te worden, heeft denk ik te maken met het feit dat ik van jongs af aan Oranjefan ben en ook omdat ik vind dat het bestaan van het koningshuis een functie heeft."
"Nederland is een tamelijk verdeeld land," zegt Verhoeve. "Er zijn weinig symbolen van eenheid en er is een gebrek aan het gevoel van saamhorigheid. Die gevoelens zijn er wel in de periode van de Koningsspelen tot en met 5 mei. Ongeveer de helft van de verenigingen waarmee wij werken, zet zich ook actief in voor 4 en 5 mei. We zijn bezig met feest, maar ook met herdenken. Ik hoop altijd op meer eenheid.
"De koning brengt mensen samen, vertegenwoordigt de burger en moedigt ons aan. Hij geeft aandacht aan speciale dingen die Nederland bereikt op vlakken als wetenschap en sport. En er zijn veel mensen voor wie het koningshuis een emotionele waarde heeft. De koning krijgt ontzettend veel uitnodigingen om ergens te zijn. Dat zegt iets over de populariteit van het koningshuis."
Influencer
Kunnen we de koning zien als een soort influencer? Verhoeve vindt van niet. "Een influencer van vandaag kan morgen door een onhandige fout zijn of haar invloed weer verliezen. Het koningshuis gaat al eeuwen lang mee."
"Ik was laatst op pad met de koning in mijn eigen stad Gouda. Er was een viering voor het 750-jarige bestaan van de stad. Zowel tijdens de plechtigheid binnen als buiten, was het vol. Je krijgt alleen bij een koning zo'n dynamiek, uitstraling, sfeer en gevoel dat het heel bijzonder is. Dat was niet gebeurd als Macron er had gezeten. Een koning zorgt daar wel voor."
Oranje misstappen
De steun voor de monarchie is gedaald. In 2021 was 58 procent vóór een monarchie. In 2020 was dat nog 75 procent. Hoe komt het dat de steun afneemt?
"Ik heb het gevoel dat we in Nederland vinden dat wat voor iedereen geldt, ook voor de koning moet gelden, vooral voor een familie met een soort ceremoniële voorbeeldrol," zegt Müller. "De meest recente ontwikkelingen waren in de coronatijd. De Oranjes hebben behoorlijk wat misstappen gemaakt. Ondernemers in Nederland zagen tijdens de coronacrisis hun omzet wegvallen. Juist op dat moment kocht Willem Alexander een boot van twee miljoen.
"Toen er een grote persconferentie was, mochten we allemaal niet meer op reis. Vakanties en zelfs zakelijke reizen werden afgeraden. Tijdens diezelfde persconferentie werd duidelijk dat de koninklijke familie met het regeringsvliegtuig naar hun miljoenenvilla in Griekenland vertrokken was. Zulke gebeurtenissen trekken mensen niet."
Verhoeve zet de steun voor het koningshuis liever af tegen de steun voor de gehele regering: "‘Er is minder steun nu, maar nog altijd een stuk hoger dan voor een willekeurig kabinet. Sowieso is er minder vertrouwen in publieke instituties. Je ziet dat de cijfers van het koningshuis lager zijn dan vijf jaar geleden, maar nog steeds zijn ze behoorlijk hoog."
Trots
Müller ziet het anders: "Alle dingen die we doen op Koningsdag, kan je ook doen zonder te denken aan het koningshuis. Het opvallende is dat de koning op 27 april in één gemeente aanwezig is en in 343 gemeentes niet. Toch slagen we erin om er overal een leuke dag van te maken. Het schrappen van de naam Koningsdag zou wat mij betreft niet heel veel veranderen."
"Kunnen we niet meer trots zijn op ons land als de Oranjes weg zijn? Ik zou het eng vinden als dat waar zou zijn. Gaan onze voetballers niet meer voetballen op het hoogste niveau? Gaan onze wetenschappers geen baanbrekend onderzoek meer doen? Gaan onze artiesten kunnen niet meer zingen en muziek maken? Gaan onze prachtige historische binnensteden verdwijnen? Is dat serieus wat we met z'n allen denken?"