Burgemeesters handelen niet na rechterlijke abortusuitspraak

Elke laatste woensdag, donderdag en vrijdag van de maand staan demonstranten van Donum Domini voor de abortuskliniek in Heemstede. Voor een demonstratie moet een vergunning worden aangevraagd bij de burgemeester van Heemstede. Die geeft de vergunning af, maar op 26 mei 2020 legt ze wel voorwaarden op voor de demonstratie. 

Zo mogen demonstranten niet pal voor de kliniek staan, maar moeten afstand houden. Aan de ene kant 25 meter, aan de andere kant van de kliniek moeten ze aan de overkant van de straat blijven. Donum Domini maakt bezwaar tegen deze beperkingen, omdat ze "het demonstratierecht inhoudsloos maken". 

De voorzieningenrechter wordt gevraagd uitspraak te doen over de zaak. Deze rechter neemt een voorlopig besluit, terwijl de bodemprocedure nog loopt. De uitspraak van een voorzieningenrechter is dus niet definitief. 

De rechter onderzoekt de zaak en ziet aan de ene kant het demonstratierecht, verankerd in artikel 9 van de Grondwet. Aan de andere kant het recht van bezoekers van de kliniek om ongehinderd gebruik te maken van hun rechten uit de abortuswet. Rechtsgeleerden van de RUG, die de zaak later analyseren, zien die vrijheid beschermd door artikel 10 van de Grondwet en artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Kortom, twee botsenden grondrechten.

Op basis van artikel 10 bepaalt de burgemeester dat het gerechtvaardigd is om de demonstraten beperkingen op te leggen. Demonstranten veroorzaken namelijk overlast, blijkt uit meldingen van de abortuskliniek en de politie. Bezoekers worden aangesproken en krijgen anti-abortusfolders in hun handen gedrukt, wat als zeer intimiderend wordt ervaren. De demonstranten herkennen zich niet in dit beeld. 

De afstand die demonstranten nu moeten houden van de kliniek, maakt dat zij bezoekers niet meer kunnen aanspreken. Een gesprek aangaan over alternatieven voor abortus kan zo niet meer, en dus is hun demonstratie niet meer zinvol, redeneren de demonstranten, omdat ze individuele bezoekers op andere gedachten willen brengen.

De rechter oordeelt dat betogers nog altijd de mogelijkheid hebben om hun (anti-abortus) gedachtegoed uit te dragen, door op de door de gemeente aangewezen locatie te demonstreren. Het aanspreken van individuele personen valt echter niet onder dat betogingsrecht, volgens de rechter, en is dus niet beschermd door artikel 9 van de Grondwet.

Het hindert daarentegen wel de bezoekers van de abortuskliniek in het ongestoord gebruik maken van hun rechten uit de Wet afbreking zwangerschap: het recht op abortus. De beperkingen van de gemeente zijn gerechtvaardigd, zo besluit de rechter voorlopig.

Omdat de uitspraak van de burgemeester voorlopig is, zien veel burgemeesters geen aanleiding om de situatie rondom de kliniek in hun gemeente aan te passen. Nederland kent vijftien klinieken in veertien gemeentes. Uit een rondgang van het Humanistisch Verbond blijkt dat rond vrijwel alle klinieken bezoekers worden geïntimideerd.

Sommige burgemeesters leggen in het verlenen van een vergunning al wel beperkingen op aan demonstranten, zoals een bufferzone van acht meter of een verbod op het aanspreken van voorbijgangers. Een eenduidige landelijke regeling blijft nochtans uit, terwijl een meerderheid van de Tweede Kamer zich al uitsprak voor het instellen van bufferzones.

Het Humanistisch Verbond voert campagne voor bufferzones, nadat de organisatie de noodklok luidde over intimidatie rondom abortusklinieken. Uit hun rondgang bleek dat klinieken nog evenveel overlast hadden als een jaar eerder. Bezoekers en medewerkers van klinieken voelen zich onveilig door demonstranten, die bezoekers aanspreken en naroepen met termen als moordenaar.

Om dit soort situaties te voorkomen, is in Arnhem al een grote bufferzone ingesteld naar aanleiding van het vonnis. Burgemeester Ahmed Marcouch gaf demonstranten te kennen dat niet langer pal voor de deur van de kliniek gedemonstreerd mocht worden. Betogers gaven vervolgens aan niet langer te demonstreren.

Vervolgens namen betogers een standplaats in voor de kliniek door een bord met folders voor hun buik te dragen, waarmee ze geen demonstratie zouden vormen. Maar daarmee nam het hinderlijke en intimiderende gedrag niet af, zegt Marcouch. Een "algeheel verbod op het innemen van een promotiestandplaats binnen een straal van vijfhonderd meter rondom de kliniek" was het gevolg.

In vrijwel elke gemeente geldt volgens burgemeesters al de beperking dat voorbijgangers en bezoekers niet actief mogen worden benaderd of gehinderd. Bovendien moet in de meeste gemeenten de demonstratie op een bepaalde afstand van de ingang van de kliniek plaatsvinden.

Zo moeten in Zwolle en Rotterdam betogers aan de overkant van een drukke straat blijven. Politie en handhavers zien daar volgens burgemeesters op toe. In Almere zijn geen beperkingen, omdat er volgens de burgemeester geen overlast is. In Utrecht is de demonstratieplek tijdelijk verplaatst, omdat voor de kliniek te weinig ruimte is voor demonstranten om zich te houden aan de coronamaatregel om anderhalve meter afstand te houden.

Uit de rondgang van het Humanistisch Verbond langs abortusklinieken eerder dit jaar, bleek dat demonstranten zich niet altijd houden aan die afstand tot de kliniek. Demonstranten zouden de straat oversteken, en als politie of handhaving komt kijken, zouden ze zich weer verplaatsen naar de aangewezen locatie. Volgens klinieken worden bezoekers nog altijd geïntimideerd, wanneer handhavers afwezig zijn.

Door de uitspraak van de rechter over de situatie in Heemstede zijn in andere gemeentes ook raadsvragen gesteld. In hun beantwoordingen gaven burgemeesters aan het "onacceptabel" te vinden als bezoekers van abortusklinieken worden geïntimideerd of gehinderd. Toch vonden veel burgemeesters het aanpassen of uitbreiden van de huidige plaatselijke beperkingen niet nodig. Wel worden de huidige beperkingen nogmaals duidelijk onder de aandacht van de demonstranten gebracht.

Verantwoordelijk minister De Jonge is evenmin van plan een landelijke maatregel te treffen, zodat bezoekers van abortusklinieken ongehinderd de kliniek kunnen bereiken. "Ik ben van mening dat gemeenten genoeg mogelijkheden hebben om maatregelen te treffen indien de lokale situatie dat vraagt," antwoordt hij op kamervragen van Lilianne Ploumen. Overigens liet De Jonge in 2019 al weten een voorstander te zijn van bufferzones, ingesteld door gemeenten.