Hoe Oeganda omgaat met de coronacrisis

In Oeganda werd op 21 maart het eerste coronageval gerapporteerd. Inmiddels is het aantal gerapporteerde besmettingen opgelopen tot 23, op moment van schrijven. Het land neemt in rap tempo steeds strengere maatregelen. Zo is sinds woensdag 25 maart al het openbaar vervoer voor twee weken stilgelegd. Alle markten mogen alleen nog maar voedselwaar verkopen. De grenzen van het land waren al een tijdje dicht. President Yoweri Museveni heeft de bevolking gevraagd 32 dagen binnen te blijven, om verspreiding van het virus te verminderen.

In buurland Kenia (31 besmettingen op moment van schrijven) is inmiddels ook een avondklok ingesteld. Na zes uur 's avonds mag je niet meer op straat zijn. De maatregelen hebben grote gevolgen.

Tinke Douma woont al drie jaar in de Oegandese hoofdstad Kampala, en werkt daar voor een Nederlandse reisorganisatie. "De overheid hier doet nu alsof Oeganda hetzelfde is als Europa, door het nemen van dezelfde maatregelen. In Europa kan dat, thuisquarantaine. Maar dat is een luxe die veel Oegandezen zich niet kunnen veroorloven," vertelt Douma aan de telefoon.

Tekst gaat door na afbeelding

De avondklok die in buurland Kenia geldt, is volgens de overheid nodig om de verspreiding van het virus tegen te gaan. Douma en haar collega's vermoeden dat het ook is om de veiligheid te vergroten. "De sfeer hier is veel wanhopiger, met zo'n lockdown. Mensen verliezen door de lockdown hun werk, en dus inkomen. Inkomen dat ze misschien juist hard nodig hadden om die dag eten te kunnen kopen. En als je geen geld hebt voor eten, ga je stelen."

"Ik zit elke dag thuis nu en ga alleen de straat op als het echt moet. Ik kan ook eigenlijk niet echt anders, zonder ov of ander vervoer. Maar ik maak me wel zorgen, en kan me voorstellen dat het aantal inbraken wel gaat toenemen."

Douma wil benadrukken dat het verschil met Nederland groot is. "Zelfs als je je baan verliest zal je niet letterlijk omkomen van de honger. Die luxe hebben de mensen hier niet. Als de wereld op slot gaat, zie je dat enorme verschil tussen arm en rijk wel de kop opsteken."

Tekst gaat door na tweet

Douma schrikt van de situatie in Oeganda. "Er wordt voor mijn gevoel geen poot uitgestoken naar mensen die in de penarie komen. De overheid kopieert de Europese maatregelen met alle gevolgen van dien." Zonder de corona-uitbraak te bagatelliseren denkt Douma dat andere problemen in Oeganda bovendien al eerder de aandacht hadden moeten krijgen die de coronacrisis nu krijgt.

"Dagelijks gebeuren veel ernstige ongelukken met 'bodaboda's', scootertjes. Daar doen ze geen fuck aan. En voor corona gaat het hele land op slot. Als je dat probleem kan aanpakken, waarom pak je dan niet ook die andere problemen aan, zoals veilig verkeer," zegt Douma. "Ik hoop dat ze, als ze verkeer weer toelaten, de kans aangrijpen om dat veiliger te maken."

Voor Douma was het een moeilijke afweging of ze wel of niet het land zou verlaten, vlak voordat de boel op slot ging. "Het voelde als now or never. Maar ik woon hier al drie jaar, dit is mijn thuis. Als ik naar Nederland was gegaan, had ik niet geweten of en wanneer ik weer naar Oeganda had gekund. Samen met de mensen waarmee ik hier werk hebben we besloten om te blijven."

Veel andere expats zijn ook gebleven, volgens Douma. "Daar voelen we ons wel verbonden mee. Ik ken de stad goed, en heb hier ook veel Oegandese vrienden. Als die hier kunnen blijven, kan ik dat ook. We kunnen elkaar dan opvangen.

"Bovendien hebben wij het geluk dat we een fijn huis met grote binnentuin hebben. We hebben een opblaaszwembad gekocht, dus het is geen ramp om hier opgesloten te zitten. Maar het is wel spannend met dat gevaar van die toenemende criminaliteit."

En wat als er een dierbare in Nederland iets overkomt? Terugreizen kan nu niet. "Maar in Nederland kun je elkaar nu ook niet zien," relativeert Douma.

Tekst gaat door na afbeelding

De staat van de gezondheidszorg is voor Douma moeilijk te beoordelen. "Ik ben geen expert, en werk niet in die sector." Het land heeft wel expertise opgebouwd met het ebolavirus, en kampt al jaren met HIV. Hoe waardevol die expertise bij deze coronacrisis gaat zijn, moet de tijd uitwijzen.

Wel is duidelijk dat de gezondheidszorg niet voor iedereen bereikbaar is. "In de buurt van veel dorpen zijn wel health care facilities, maar niet iedereen gaat daar naartoe. Vooral mensen die ver onder de armoedegrens leven kunnen dat niet betalen." 

De gemiddelde leeftijd van inwoners van Oeganda ligt met zestien jaar een stuk lager dan in bijvoorbeeld Nederland (43 jaar) of Italië (46 jaar). Oeganda is daarmee na Niger het jongste land ter wereld. Italië het op vier na oudste land ter wereld, volgens cijfers van de Amerikaanse CIA. Veel is nog onbekend over het virus, maar statistisch gezien worden minder jonge mensen opgenomen in een ziekenhuis. Dat geeft de Oegandezen hoop.

Tekst gaat door na afbeelding

In Oeganda worden, net als in Nederland, veel berichten over het virus gedeeld via WhatsApp. Niet alles daarvan is waar. Douma merkt dat de angst voor 'Mzungu's', de witte mensen, toeneemt. Er zijn mensen die denken dat de witte mensen het coronavirus naar het land hebben gebracht. Douma hoort ook wel over incidenten waarbij witte buitenlanders verbaal zijn aangevallen.

Anderzijds wordt ook het geluid van Bobi Wine veel gedeeld. De 'man van het volk' is politicus en muzikant. Douma: "Hij is de ghetto-president en spreekt zich uit namens de mensen die zich niet gehoord voelen." TIME heeft de invloedrijke zanger in november 2019 nog uitgeroepen tot één van de honderd meest invloedrijke wereldburgers. 

"Wine doet veel aan educatie door muziek. Over corruptie, over aids. Maar deze week verscheen een nummer over corona, wat je kan doen om het te voorkomen. Dat is wel leuk om te zien," vertelt Douma.

Tegelijkertijd: "Een Oegandese vriendin vertelde over haar opa en oma die veel te koppig zijn. Die hebben in hun tijd al van alles meegemaakt. Als ik haar zo hoor, ben ik bang dat er in de dorpen niet zo veel handen gewassen zal worden. Daarvoor moet je toch naar de waterput. En als oudere ben je dan afhankelijk van degene waarmee je woont. Dat is lastig."

In de dorpen wonen vaak hele families in één ruimte. "Het hele dorp deelt een toiletvoorziening en een waterput. Doe dan maar eens aan social distancing."

Douma ziet dat de meeste Oegandezen zich wel bewust zijn van het probleem. Op sociale media ziet ze vaak de roep om God voorbij komen, ondanks dat kerkdiensten ook in Oeganda zijn geschrapt. "Velen vertrouwen erop dat God hen zal beschermen als ze maar genoeg bidden."

Voorlopig zit Douma met haar collega's nog even binnen. "We weten niet hoe lang de situatie gaat duren, dus we moeten maar zien hoe lang we dit als reisorganisatie volhouden. Maar we proberen de positieve vibes erin te houden, en proberen maar zoveel mogelijk mooie verhalen over Oost- en Zuidelijk Afrika naar buiten te brengen met bijvoorbeeld reisdocu's die we zelf hebben geschoten."

"We hopen natuurlijk dat reizen in Oost-Afrika weer snel mogelijk is. De economie van deze landen steunt voor een groot deel op toerisme. Dit continent is ook zo onwaarschijnlijk mooi..." 

"En we hebben hier gelukkig geen tekort aan toiletpapier."