Het gevaar van dingen té goed willen doen

Jongeren zijn vaak de dupe van een hoge werkdruk. Zo laat een recent onderzoek bijvoorbeeld zien dat onder 3.000 studenten van de Hogeschool Windesheim ruim tweederde (68,9 procent) vaak tot zeer vaak prestatiedruk ervaart. In 2016 was deze uitslag nog 62 procent.

Soms lijkt de grens tussen hard werken uit plezier en ergens iets té veel moeite in stoppen niet altijd even duidelijk. Bijvoorbeeld het schrijven van een verslag over eierdopjes wat je eerst heel interessant vond, maar wat je nu slapeloze nachten oplevert omdat je het perfect wilt krijgen.

Wij spraken psycholoog Albert Sonnevelt en persoonlijk ontwikkelingscoach Elise den Admirant over het verschil tussen passie en obsessie. Het één kan soms namelijk resulteren in het ander. 

Tekst gaat verder onder de afbeelding

Albert geeft trainingen, workshops en zelfs opleidingen over het verlagen van stress. Ook heeft hij er de nodige boeken over geschreven. 'Het is helemaal niet erg om hard te werken,' vertelt hij.

'Het gaat vooral om de intentie waarmee je het doet. Een elftal kan op twee manieren een wedstrijd spelen: je kunt het voetbalveld opgaan om te winnen en je kunt het voetbalveld op gaan om niet te verliezen. Het ene doe je vanuit vertrouwen en het andere vanuit angst.'

Volgens Albert zijn er eigenlijk twee soorten passie. De eerste noemt hij harmonieuze passie. 'Dit is een passie die voortkomt uit interesse en nieuwsgierigheid. Topsporters werken elke dag keihard om die medaille te winnen. Zo lag olympisch kampioen zwemmen Pieter van de Hoogenband soms zeven uur in het zwembad. Maar hij deed dit wel vanuit een gezonde dosis plezier.'

De tweede noemt hij obsessieve passie. 'De interesse slaat om in iets dat je bezig blijft houden, ook als je het juist even zou moeten loslaten. Je hebt geen controle meer over je gevoelens en emoties en je raakt verslaafd aan de opwinding die je ervan krijgt. Je passie is eigenlijk alles voor je. Ook moet je afkicken als je iets anders doet.' 

Tekst gaat verder onder de banner

Volgens Albert kan iets soms beginnen als een harmonieuze passie en dan omslaan in de obsessieve versie. 'Je kunt niet meer stoppen omdat je dan bang bent dat je prestatie minder wordt. Het gaat dan om de angst om de controle te verliezen.'

Bij een obsessieve passie gaat het volgens Albert ook om het idee dat je anders niet geliefd wordt. Je zoekt namelijk naar een beetje waardering bij anderen voor je prestaties. 'Sommige mensen werken heel hard uit angst of onzekerheid. Ze willen steeds opnieuw de bevestiging van de omgeving dat ze goed bezig zijn. Dit creëert alleen maar stress.' 

Tekst gaat verder onder de afbeelding

Elise is ontwikkelingscoach en heeft haar eigen bedrijf, Leven in het Kwadraat. Ze begeleidt middelbare scholieren en jongvolwassenen in hun zoektocht naar wat ze nu eigenlijk willen. Dit doet ze op een hele eigen manier. Spelenderwijs kijkt ze wat er speelt, waarbij er ook gelachen mag worden met activiteiten zoals pizza bakken en spelletjes spelen. 

'Ik begeleid jongeren die alles op school halen, maar nog steeds heel veel stress hebben door de druk die ze voelen,' vertelt Elise. 'Vaak willen mensen het té goed doen. Ook bij dingen die ze leuk vinden. Jongeren zijn vaak constant op zoek naar zelfbevestiging en erkenning van buitenaf vanuit angst voor afwijzing wat ze ooit eens hebben ervaren.'  

'Maar in die zoektocht vinden ze weinig geluk want het komt niet voort uit passie of dingen die ze oprecht blij maken. Het moet allemaal beter. Het is nooit af. Belangrijk is dat die erkenning vanuit jezelf komt en je op zoek gaat naar iets wat jou nou echt gelukkig maakt. Dit is beter dan bezig zijn met wat je denkt dat anderen van je verwachten.'

Want hoe weet je nu wanneer je de grens tussen passie en obsessie overschrijdt? Volgens Albert is er dan een aantal signalen te zien. Ten eerste kun je last krijgen van psychische klachten zoals concentratieproblemen en sneller geïrriteerd zijn. Ook neerslachtigheid hoort in dit rijtje thuis. 

'Daarnaast zijn er ook lichamelijke signalen zoals slaapklachten, spierpijn of spanning in je buik. Tevens kan er iets veranderen aan je gedrag. Soms ben je hyperactief, maar je kunt ook juist erg cynisch worden en je pessimistisch gedragen.'

Tekst gaat verder onder de afbeelding

Volgens Elise is prestatiedruk niet iets van de laatste jaren. 'Vroeger werd er minder over gesproken en waren er ook minder coaches. Heel veel mensen houden dit het liefst voor zichzelf, dat heb ik zelf ook ervaren. Vroeger praatte ik liever niet over mijn problemen met anderen.'

Elise vindt het niet raar dat juist jongeren vaak met prestatiedruk worstelen. 'Tijdens de puberteit ben je echt nog je eigen identiteit aan het vormen. Je bent op je kwetsbaarst en gevoeligst. Als je dan allemaal verwachtingen vanuit je omgeving en jezelf hebt, wordt het nog zwaarder. Jongeren vergelijken zichzelf ook met anderen en dat kan echt een kwelling zijn. Daarbij spelen sociale media ook een rol.'

Wat kun je nu doen om het niet zover te laten komen? Daar heeft Albert een paar tips voor. 'Geef je grenzen aan. Je zegt niet ‘nee’ tegen iets, je zegt 'ja' tegen jezelf. Er is een hele grote FOMO (fear of missing out) onder de jongeren van nu. Maar je gaat dingen missen. Dat is onvermijdelijk.'

'Leer daarnaast hulp vragen als je te ver doorslaat in een passie. Veel jongeren hebben het gevoel dat ze alles in hun eentje moeten doen, maar dat hoeft helemaal niet. Het is daarbij ook belangrijk om prioriteiten te stellen, want als alles belangrijk lijkt te zijn, is niks het eigenlijk.'

Tekst gaat verder onder de afbeelding

Kortom, er is zeker een duidelijk verschil tussen iets doen wat je leuk vindt en er te ver in doorslaan. Bij het laatstgenoemde ben je er namelijk niet meer mee bezig omdat je het zelf wil, maar meer voor de bevestiging vanuit je omgeving. Een gezonde passie komt dus echt voort uit plezier en interesse. 

Elise vindt het belangrijk dat jongeren zichzelf in het heden ook iets gunnen. 'We stellen beloningen vaak uit,' vertelt ze. 'Bijvoorbeeld bij dat ene restaurant uit eten of naar de sauna; gewoon iets leuks doen eigenlijk. We doen dit alleen als we vinden dat we dit hebben verdiend. Pas bij een 10 of een grote carrière-overwinning staan wij onszelf toe om iets leuks te doen. Dat slaat nergens op.' 

Tekst gaat verder onder de afbeelding

'Ik pleit ervoor dat je jezelf geluk mag gunnen. Het is niet zo dat je alleen gelukkig mag zijn als je iets hebt bereikt. Ik denk dat we veel meer dagelijkse geluksmomentjes mogen creëren. Dus ga gewoon nú naar dat leuke restaurant of die sauna. Daardoor krijg je ook vaker de kans om je af te vragen wat je echt leuk vindt.'

'Ik houd bijvoorbeeld heel erg van snowboarden,' licht Elise toe. 'Het geeft me energie. Dus dan vind ik het ook niet erg om er veel tijd én geld in te stoppen. Ik krijg er namelijk ook iets voor terug.'

Dit artikel is geschreven door Laurens Zautsen, naar aanleiding van zijn afstudeerfilm Feniks, een film waarin het hoofdpersonage worstelt met prestatiedruk.  Laurens heeft een crowdfundingpagina gestart voor zijn afstudeerfilm. Klik hier voor meer informatie.